داده های تاریخی در سفال نوشته های نسا

Abstract

شاهان اشکانی از حدود سال 247 ق.م. تا 224 م. به‌تدریج بر امپراتوری عظیم چند فرهنگی و چند قومی سلطنت کردند. از سال 1948 م. به‌بعد، در پی حفاری‌هایی که در اقامتگاه اصلی و اولیه‌ی شاهان اشکانی، در نسا (در ترکمنستان، نزدیک عشق‌آباد کنونی)، توسط گروهی از باستان‌شناسان و کاوشگران شوروی و ایتالیایی صورت گرفت، بیش از 2500 قطعه خرده سفال‌های شکسته با 2758 متن از «اداره ثبت» کشف شد. سفال‌ها عمدتاً جزییاتی درباره‌ی تحویل شراب به کاخ‌ها از تاکستان‌های بخش‌های مختلف، معابد یا مردم عادی را در اختیار قرار می‌دهند. این کشف در‌حالی صورت گرفت که داده‌های تاریخی در باب دوران آغازین و میانی اشکانی، اغلب داده‌هایی بسیار اندک و سردرگم کننده‌ای به‌شمار می‌رفتند که بیشتر برگرفته از آثار نویسندگان کلاسیک بودند. جایگاه ویژه‌ای که سفال نوشته‌های نسا در تاریخ پژوهش پارتی به خود اختصاص داده، حاکی از اطلاعات گران‌بهایی است که در آن‌ها نهفته است. در پژوهش حاضر، نگارندگان تلاش دارند تا به این پرسش که مهم‌ترین داده‌ها و آگاهی‌های تاریخی که از سفال نوشته‌های نسا استخراج و استنباط می‌گردد، کدام‌اند؟ پاسخی شایسته و مستند ارائه دهد. این اسناد به منزله‌ی اسنادی پارتی که به زبان پارتی نگاشته شده و به‌عنوان کهن‌ترین شواهد نگارشی این زبان محسوب می‌گردند، داده‌های تاریخی فراوانی نظیر: سیستم مالیات‌گیری، ساختار نظامی، امور مذهبی و مهم‌تر از همه تبارشناسی و گاه‌شماری شاهان اولیه‌ی پارتی را در اختیار پژوهشگران قرار می‌دهد. شمار زیادی از اسامی و عناوین کارگزاران، امکان آشنایی با سیستم اداری و نظام درباری مربوط به دوران پادشاهان اولیه‌ی این دوره از تاریخ ایران را فراهم می‌سازد. بر این اساس، نگارندگان تلاش دارند تا با بازکاوی داده‌های تاریخی سفال‌نوشته‌های نسا، گامی دیگر در تأیید این اسناد به‌عنوان مهم‌ترین مدارک دست اول، موثق و ایرانی مربوط به شاهنشاهی اشکانی بردارند و میزان راهگشایی این داده‌ها را در بازسازی تاریخ اشکانی مورد آزمون قرار دهند. پژوهش حاضر با تکیه بر داده‌های به‌دست آمده از سفال‌نوشته‌های نسا و تطبیق آن با مدارک سکه‌شناسی شاهنشاهی پارتی، به اثبات نقش اشراف و خاندان‌های مهم درباری در جدایی مناطق شرقی از شاهنشاهی پارتی پرداخته و این امر را به‌عنوان فرضیه‌ای در باب علل سقوط شاهنشاهی اشکانی ارائه و از آن دفاع نموده است.