معرفی و تحلیل سفال های دوران اسلامی محوطه ی زینوآباد-بهار، همدان

Abstract

دشت همدان-بهار واقع در کرانه‌های شمالی کوه الوند در استان همدان با داشتن شرایط مناسب زیستی، از جمله؛ خاک حاصلخیز، مجموعه‌ای از رودخانه‌های دائمی و فصلی و موقعیت ارتباطی و تجاری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کانون‌های جوامع انسانی در دوره‌های مختلف تاریخی در غرب ایران شناخته می‌شده است. محوطه‌ی نویافته‌ی «زینوآباد» با وسعتی بیش از 6 هکتار، بعد از محوطه‌ی هگمتانه، بزرگترین محوطه‌ی دوره‌ی اسلامی این دشت محسوب می‌شود که طی بررسی‌ محوطه‌های اسلامی این دشت در طول تابستان سال 1394 توسط نگارندگان مورد شناسایی قرار گرفت. در این بررسی از یک‌سو به‌دلیل تنوع و فراوانی گونه‌های شاخص سفال اسلامی محوطه‌ی زینوآباد و از سوی دیگر به‌منظور معرفی سفالینه‌های اسلامی منطقه، این محوطه به‌صورت جداگانه و با روش بررسی سیستماتیک و با رویکردی جدید مورد مطالعه قرار گرفت. هدف اصلی در این مقاله معرفی گونه‌های سفال‌های اسلامی منطقه‌ی همدان با تکیه بر مطالعات سفالینه‌های محوطه‌ی زینوآباد است؛ علاوه‌بر این، در این مقاله سعی شده است به پرسش‌هایی از قبیل؛ انواع سبک‌های تزیینی سفالینه‌های اسلامی محوطه زینوآباد کدامند؟ و یافته‌های سفالی دوران اسلامی این محوطه مربوط به چه قرونی هستند؟، پاسخ داده شود. با مطالعات صورت گرفته مشخص گردید که ظروف بدون‌لعاب ساده، بدون‌لعاب با نقوش کنده شانه‌ای، ظروف منقوش با پوشش گلی از انواع معروف به ظروف نیشابور و ظروف شامپلیو یا شانلوه از سفالینه‌های قرون نخستین این محوطه می‌باشند. ظروف بدون‌لعاب با نقوش قالبی، لعاب‌دار ساده‌ی تک‌رنگ، ظروف معروف به قلم‌‎مشکی، سبک سیلوتو، سفالینه‌های سبک سلطان‌آباد و سفالینه‌های منقوش روی‌لعاب از نوع زرین‌فام نیز از تکنیک‌های رایج سفالگری قرون میانه‌ی این محوطه محسوب می‌شوند. همچنین بیشترین حجم سفالینه‌های اسلامی مربوط به قرون میانه‌ و به‌ویژه دوره‌ی ایلخانی است که سبک‌های رایج از قبیل قلم‌مشکی، سیلوتو، ظروف سلطان‌آباد و زرین‌فام‌های قرن هشتم، نمونه‌های از ظروف این دوره هستند. علاوه‌بر این مطالعات تطبیقی نشان‌داد که سفالینه‌های به‌دست آمده، قابل مقایسه با نمونه‌های خارج از این منطقه، از جمله: نیشابور، سلطان‌آباد، سلطانیه و تخت‌سلیمان و محوطه‌هایی از قبیل: هگمتانه، ارزانفود و سامن در داخل حوزه‌ی استان همدان می‌باشند.