بررسی روند شکل‌گیری ساختار کالبدی- فضایی شهر هترا

Abstract

هترا، شهری با حدود سه قرن حیاتِ شهریِ پویا است که به‌دلیل موقعیت خوب طبیعی، ارتباطی، استراتژیک و به‌خصوص به‌دلیل اعتقادات مذهبی ساکنانش به‌سرعت رشد و توسعه یافت. هسته‌ی اولیه‌ی شهر که احتمالاً آشوری بوده، به‌دلیل شرایط مساعد جغرافیایی مکان شهر، شکل گرفت و سپس با ساخت معابد برای خدایان، مرکز تجمع مردمان پیرامون خود گردید. این شهر در دوره‌ی سلوکی، به علت گسترش راه‌های تجاری رونق یافت و در دوره‌ی پارتیان با آشکار شدن اهمیت نظامی آن، در مقابل امپراتوری روم به شهری بزرگ در غرب قلمرو پارتی تبدیل شد. در این دوره بود که ساخت خندق و دیوارهای شهر آغاز شده و طی آن، شهر برای مدتی طولانی از حوادث دوران مصون ماند و به اوج شکوه خود رسید. هترا در این دوره، شهری نسبتاً مستقل از حکومت پارتی بود که در مواقع حملات نظامی رومی‌ها، با پارتیان متحد می‌شد. با ظهور ساسانیان در نیمه‌ی قرن سوم م.، دوره‌ی طلایی هترا نیز پایان یافت و آثار تمدن آن فروکش کرد. در این مقاله با روش تفسیری-تاریخی و با بهره‌گیری از شیوه‌ی استدلال منطقی، به سؤالات تحقیق شامل: ساختار کالبدی فضایی شهر هترا، چگونه تابع عوامل مختلف ایجاد گردیده و یا تغییر نموده است؟ و همچنین: عناصر شهری هترا، چه تغییراتی در گذر زمان داشته‌اند؟ پاسخ داده خواهد شد. جهت شناخت سیر تحول شهر هترا، در مرحله‌ی اول، به‌صورت جزء نگر، هر‌کدام از عوامل فوق، به‌گونه‌ای مجزا از سایر عوامل و در دوره‌های زمانی مختلف، مورد بررسی قرار گرفته و شکل‌پذیری ساختار شهر نسبت به آن‌ها مطالعه خواهد شد؛ در گام بعد، با نگاهی کل‌نگر، به جمع‌بندی یافته‌های به‌دست آمده، پرداخته خواهد شد؛ همچنین، عوامل مختلفی که از پیدایش تا فروپاشی هترا در شکل‌دادن به ساختار کالبدی-فضایی شهر مؤثر بوده‌اند؛ مورد بررسی و تحلیل قرار خواهند گرفت. از مهم‌ترین آن‌ها، می‌توان از عوامل طبیعی-زیست‌محیطی، آیینی-مذهبی، ارتباطی، اقتصادی-تجاری، نظامی-دفاعی، فرهنگی و حکومتی را نام برد.