گونه‌شناسی محوطه‌های باستانی منطقه‌ی کوهرنگ بختیاری

Abstract

در این مقاله کلیاتی درباره‌ی چهار فصل بررسی باستان‌شناختی منطقه‌ی کوهرنگ، در کوه‌های بختیاری و نیز، تقسیم‌بندی ریخت‌شناختی محوطه‌های شناسایی ‌شده، ارائه شده است. بررسی‌های کوهرنگ از سال 1386 هـ.ش. آغاز و در سال‌های 1388، 1389 و 1390 پی گرفته شد؛ طی این بررسی‌ها، 768 محوطه از انواع گوناگون و مربوط به دوره‌های زمانی گوناگون، از پارینه‌سنگی میانی تا سده‌ی اخیر، در بخش مرکزی کوهرنگ شناسایی شده است. در این مقاله، محوطه‌های شناسایی‌شده به دوازده گروه کلی تقسیم شده و ویژگی‌های ریخت‌شناسی و نیز، تا اندازه‌ای، فرایندهای شکل‌گیری آن‌ها بحث شده است. این گروه‌های دوازده‌گانه، عبارتند از: محوطه‌های باز پارینه‌سنگی، محوطه‌های ماندگاهی کوچ‌نشینی، گورهای پشته‌سنگی، گورستان‌های پیش از اسلام، گورستان‌های اسلامی، آسیاب‌ها، دِهگَه‌ها، غار، دژ، تپه، بَردگَوری و آثار متفرقه. بیش از نیمی از محوطه‌های شناسایی‌شده، محوطه‌های باز پارینه‌سنگی، اساساً مربوط به دوره‌ی پارینه‌سنگی میانی و محوطه‌های ماندگاهی کوچ‌نشینی است. محوطه‌های پارینه‌سنگی در بخش‌های گوناگون چشم‌انداز شناسایی شده، ولی تراکم اصلی آن‌ها در نزدیکی چند برون‌زَد طبیعی سنگ‌های سیلیسی است. محوطه‌های ماندگاهیِ کوچ‌نشینی، تقریباً در هر نقطه‌ای از چشم‌انداز یافت می‌شوند؛ هرچند در برخی نقاط، مانند پای شیب‌ها یا صخره‌ها یا در نزدیکی کف دره‌ها، عمومیت بیشتری دارند. یافته‌های بررسی که با کاوش‌های نجات‌بخشی سال‌های اخیر در منطقه تأیید می‌شود، گویای این است که قدیمی‌ترین محوطه‌های این‌چنینی، مربوط به نیمه‌ی نخست دوره‌ی هولوسن هستند. گورهای پشته‌سنگی، از جمله محوطه‌هایی است که فراوانی چشم‌گیری در بین محوطه‌های شناسایی‌ شده دارد. این گورها، معمولاً در ستیغ کوه‌ها یا پشته‌های سنگی یافت می‌شوند و قدمت آن‌ها، براساس یافته‌های معدودِ به‌دست‌آمده، به دوران تاریخی بازمی‌گردد. به‌طورکلی، آن‌چه از چهار فصل بررسی کوهرنگ دانسته می‌شود، این است که این منطقه از دیرباز پذیرای گروه‌های انسانی کوچ‌رُو بوده و شواهد مبنی‌بر زندگانی یکجانشینی در آن بسیار ضعیف است.