جلوه شکارگاه های ساسانی در آرایش کاخ های اموی با مقایسه موردی تاق بستان کرمانشاه و کاخ قُصَیر عَمره

Abstract

هنر روزگار ساسانیان در بسیاری از ویژگی‌های خود، چکیده‌ای بسیار پربار از زمینه‌های هنری ایران‌باستان و در واقع واپسین نمود آن شناخته شده است. در هنر ساسانیان، هم ویژگی درباری و هم نمودهای مذهبی به‌چشم می‌آید. در این نوشتار، تأثیر هنر ایرانی- ساسانی در زمینه جلوه‌های شکارگاه شاهانه در آفرینش هنر درباری امویان، با مقایسه موردی یکی از کاخ‌های اموی (قُصَیر عَمره) و یک اثر ارزنده از دوران ساسانیان در باختر ایران (تاق‌بستان کرمانشاه) بررسی گردید. هدف از انجام پژوهش، شناخت هرچه بیش‌تر نفوذ هنر ایرانی- ساسانی در هنر پس از آن دوره (هنر اسلامی) و به‌ویژه هنر غیرمذهبی در قالب هنری شاهانه و درباری که امویان از ایرانیان برگرفته‌اند، بوده است. در این جستار، هم‌چنین ویژگی‌های بارز هنری هر دو مورد مقایسه شده، مورد بررسی قرار گرفته است. اهمیت جانوران تزئین شده، گیاهان و نقش مایه‌های نمادین در هنر ساسانی موضوعی است که هنوز نیاز به اندیشه بیش‌تری دارد. هنرهای تزئینی ساسانی، اغلب نمادهایی ویژه و حتی ناشناخته را بازگو می‌کنند که برخی از آن‌ها با همان مفهوم و یا شاید بدون مفهوم نمادین در هنر اموی نیز، نفوذ کرده است. آن‌چه از نتیجه این پژوهش برآمده، نشان می‌دهد که در بسیاری از جنبه‌ها نقوش تاق بزرگ که تداعی کننده صحنه‌های شکار و بزم شاهانه است، نفوذ خود را در نگارگری کاخ قُصَیر عَمره نشان داده است. این نکته، می‌تواند بدین معنا باشد که یا هنرمندان دربار اموی که شاید برخی از آن‌ها ایرانیان بوده‌اند، از نزدیک این تاق را دیده و گرته‌برداری انجام داده‌اند و یا این‌که نمونه‌های هنری همانند آن را در دسترس داشته‌اند؛ البته این نوشتار تأکیدی ندارد که نقوش تاق‌بستان را نمونه‌ای مستقیم برای وام‌گیری هنرمندان نگارگر در قُصَیر عَمره به‌شمار آورد و تنها با معرفی نمونه‌هایی از همانندی‌های میان آنان، گوشه‌ای از تأثیر هنری، از واپسینه‌ی روزگار ساسانی به آغاز اسلام را نشان می‌دهد.