از کاخ تا شهر(بررسی و شناسایی شیوه های انتقال آب اردشیرخوره (گور)در دوران ساسانی و اسلامی)

Abstract

یکی از ویژگی‌های عظیم ساسانیان، به‌کارگیری شیوه‌های انتقال آب با پشتوانه‌ی سیاسی، اداری و فنی قوی است که سرزمین خشک و نیمه‌خشک فلات ایران را، به مکانی امن برای زندگی مستمر و طولانی تبدیل کرد. دشت فیروزآباد (اردشیرخوره / گور) نمونه‌ای از نظام منسجم و دقیق بهره‌برداری از منابع آب، از شکل‌گیری تا شکوفایی در مناطق نیمه‌خشک فلات ایران است که تا 18 قرن پس از اردشیر، بنیان‌گذار شاهنشاهی ساسانی، به‌عنوان شاه‌رگی حیاتی، دشت فیروزآباد را برای سکونت اجتماع‌های انسانی زنده نگه‌داشته است. دشت فیروزآباد سرشار است از بناهای بزرگ و یادمانی، از بنیان‌گذار شاهنشاهی ساسانی به هم‌راه استقرارهای پیرامونی آن‌ها، که تا کنون به مطالعه الگوی استقراری، شیوه‌های انتقال آب آن‌ها در دشت فیروزآباد، در دوره‌های ساسانی و اسلامی پرداخته نشده است. این‌که چه تدابیری برای مدیریت منابع و انتقال آب به اردشیرخوره (گور) در دوران ساسانی و اسلامی در نظرگرفته شده بود؟ میزان انطباق مطالعات باستان‌شناختی با روایات تاریخی تا چه حدی است؟ مسائلی است که در این تحقیق در پی پاسخ به آن‌ها هستیم. این پژوهش، با رویکردی تاریخی- تطبیقی و با استفاده از مطالعات میدانی و کتابخانه‌ای و تطبیق آن‌ها با یکدیگر به بررسی نقش آب در شکل‌گیری بناهای اوایل دوره‌ی ساسانی و شیوه‌های انتقال آب، به شهر اردشیر خوره (گور) در طول 16 قرن حیات آن می‌پردازد. مطالعات باستان‌شناختی نگارندگان، روشن ساخت که آن‌چه در منابع دوران ساسانی و اسلامی در مورد شیوه‌های انتقال آب به شهر اردشیرخوره آمده است، قابل اثبات بوده و رودخانه فیروزآباد نقشی اساسی در شکل‌گیری بناهای اوایل دوره‌ی ساسانی داشته است؛ بنابراین نوشتار حاضر در پی آن است که، به مدد یافته‌های باستان‌شناختی، شیوه‌های انتقال آب اردشیرخوره را در دوره‌های استقراری آن مشخص کند.