شرق زاگرس مرکزی در دوره نوسنگی براساس کاوش های باستانشناسی تپه قلاگپ

Abstract

علی‌رغم پژوهش‌های گسترده‌ای‌که در بخش‌های مختلف نیمه شرقی زاگرس مرکزی انجام گرفته، شواهدی اندک و پراکنده‌ای از دوره نوسنگی و پیش از آن در این بخش به‌دست آمده است. این‌درحالی‌است که استقرارهای این دوره‌ها - نوسنگی، آغازنوسنگی و پیش از آن- در نیمه غربی و بخش‌های جنوبی زاگرس به مراتب بیشتر بوده و با بررسی‌ها و کاوش‌های صورت گرفته، چارچوب منظم گاهنگاری منطقه‌ای کامل‌تری را فراهم ساخته است. کاوش‌های باستان‌شناسی تپه قلاگپ در شهرستان ازنا لرستان در سال 1388، به‌دنبال چهار فصل بررسی و شناسایی شهرستان ازنا، به‌عنوان یکی از دشت‌های مهم شرقی منطقه زاگری مرکزی صورت گرفت. این کاوش‌ها، شواهدی از دوره نوسنگی جدید و مرحله انتقالی به مس‌سنگی قدیم را در گمانه‌های لایه‌نگاری آشکار می‌سازد. مدارک سفالی موجود، سه مرحله نوسنگی و انتقالی مس-سنگی را در یکی از این گمانه‌ها به نام C نشان می‌دهد که شامل شش فاز سکونتی می‌شوند. مرحله اول نوسنگی با عنوان قلاگپ 1 هم‌زمان با افق سراب جدید، مرحله دوم نوسنگی با عنوان قلاگپ 2 هم‌زمان با افق سراب - باغ‌نو و مرحله سوم که انتقالی مس‌سنگی است، با عنوان قلاگپ 3 مطرح شده که بعد از آن وارد مرحله مس‌سنگی قدیم با عنوان قلاگپ 4 می‌شود. علاوه‌بر سفال، مدارک دیگری از دوره نوسنگی از این محوطه به‌دست آمده که شامل سازه‌هایی با عنوان کف سخت سوخته با پلان دایره‌ای هستند و منتسب به فعالیت‌های خانگی و تولید غذا می‌شوند. مواد دیگر مانند: ژتون‌ها، سردوک‌ها، مهره‌ها و قطعات پیکرک نیز یافت شده‌اند. مطالعه مواد تپه قلاگپ نشان ‌می‌دهد که این جوامع با پیشرفت‌های مستقل و اِنزواسازی منطقه‌ای، سبک‌های سفالی منقوش منطقه‌ای گوناگون در دوره نوسنگی شرق زاگرس‌مرکزی به‌طور بومی در برابر تماس‌های روزافزون و فشرده میان‌منطقه‌‌ای توسعه یافته‌اند و درنهایت در مراحل دوره مس-سنگی که با ظهور فرهنگ دالمایی هم‌راه است، یک هم‌گونی فرهنگی در سراسر زاگرس و مناطق همجوار با پیچیده‌تر شدن این جوامع روی می‌دهد.