مطالعه تطبیقی ساختار طرح و نقش قالی‌های کردی خراسان با منطقه کردستان

Abstract

اقوام کرد ساکن خراسان یکی از مهمترین طوایف قالی‌باف در بین ایلات و عشایر ایران‌اند. مطالعه طرح و نقشمایه‌های به‌کاررفته در هنر قالی‌بافی این اقوام نشان می‌دهد که نقوش این قالی‌ها با آداب، رسوم و فرهنگ رایج در هر منطقه و نیز بر اساس ریشه فرهنگی و قومی خود دارای شاخصه‌های هنری و هویتی با ارزش می‌باشند. پژوهش حاضر با مطالعه طرح و نقش قالی‌های کردی خراسان و کردستان و تطبیق آنها، در پی پاسخ به این سوالات است که الف) ساختار طرح و نقش‌های قالی‌های کردی خراسان و عشایر کردستان چگونه است و ب) شباهت‌ها و تفاوت‌های طرح و نقش قالی‌های کردی خراسان با قالی‌های منطقه‌ی کردستان کدام هستند. از این رو هدف این پژوهش، شناسایی و بررسی ساختار فرمی طرح و نقوش قالی‌های کردی خراسان و قالی‌های عشایری کردستان و یافتن وجوه تشابه و تفاوت در آنهاست. روش انجام پژوهش توصیفی و با رویکرد تطبیقی بوده و تجزیه و تحلیل اطلاعات به شیوه کیفی جزیی‌نگر صورت پذیرفته است. جمع آوری اطلاعات در هر دو منطقه به صورت میدانی و کتابخانه‌ای بوده است. جامعه تحقیق، شامل 61 تخته قالی از منطقه خراسان و 17 نمونه از منطقه کردستان است که از این میان تعداد 15 نمونه اصیل از خراسان و 10 نمونه اصیل از کردستان به شیوه هدفمند انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفتند. نتایج حاکی از وجوه اشتراک و افتراق‌هایی در بین قالی‌های هر دو منطقه است و طرح‌هایی مانند «کله روسی» و «جلیل» نمونه‌هایی از مشابهت‌ها در دو منطقه است. بیشترین تشابه در ساختار ترنج، لچک و حاشیه و نقشمایه‌های آنها در طرح‌های ترنجی و لچک ترنج است. برخی افتراق‌ها نیز در چگونگی بکارگیری انواع نقشمایه‌های (هندسی، گیاهی و جانوری) در قالی‌ها به علت تغییر در موقعیت اقلیمی و جغرافیایی قابل مشاهده است.