تجلی نمادها در قالی ارمنی‌باف ایران

Abstract

ارمنی‌باف در فرش‌شناسی ایران قالی ایرانی است که از زمان سکونت ارمنیان در ایرانِ عهد صفوی به‌دست ایرانیان ارمنی، در مناطقی از ایران، با حفظ ویژگی‌های اصیل قالی ایرانی، و متأثر از فرهنگ قالی‌بافی ارمنستانِ قدیم، بافته می‌شد. از مشترکات قالی ایرانی و ارمنی می‌توان به نقوشی خاص اشاره کرد که گاه، «نگاره‌های معنادار» یا «نماد» نامیده شده‌اند. قالی ارمنی‌باف نمادهایی دارد: از نماد «آب و اژدها» گرفته تا نماد‌های «اس شکل»، «چلیپایی»، «عقاب»، و «ماهی». با نظر به کمبود مطالعات انجام‌شده دربارۀ قالی ارمنی‌باف، هدف پژوهش حاضر این است که با معرفی و تحلیل نمادهای قالی ارمنی‌باف، به شناخت مشترکات فرهنگی و هنری دو قوم بزرگ ایرانی و ارمنی در قالی ارمنی‌باف بپردازد و مسئلۀ اثرپذیری قالی ارمنی‌باف از سنت قالی‌بافی ایرانی (ایرانی بودن قالی ارمنی‌باف) را آشکار سازد. روش تحقیق تحلیلی‌ـ‌توصیفی و شیوۀ جمع‌آوری اطلاعات کتابخانه‌ای و میدانی است. پس از تحلیل نمادها این نتیجه حاصل شد که در این بیان نمادین گاه هدف هنرمند مفهوم اسطوره‌ای و یا دینی و آیینی بوده و گاه سودمندی و فایده‌رسانی گیاه یا حیوان مدنظر بوده است؛ همچنین پژوهش نشان داد که قالی ارمنی‌باف ایران از انواع قالی ایرانی است که از نظر نقشه کاملاً تحت تأثیر مضامین سنت قالی‌بافی ایرانی قرار دارد.