رویکردهای عرفانی در طراحی کتیبه های کوفی معقد

Abstract

کوفی معقد یکی از اولین نمونه‌های کوفی تزیینی است که نقشینۀ گره از اجزای اصلی آن است. کوفی تزیینی و از جمله کوفی معقد در مطالعات پیشین همواره ترکیبی از کوفی ساده و نقوش تزیینی پنداشته شده است؛ ولی به‌نظر می‌رسد این خط کل منسجمی باشد که از تغییرات روابط هندسی‌ در ساختار مفردات و مرکباتِ خط کوفی به وجود آمده است. از این رو، مقالۀ حاضر قصد دارد ضمن مطالعۀ روابط هندسی مفردات و مرکباتِ کوفی معقد به زمینه‌یابی تحولات این خط بپردازد تا براساس سیر تحولاتِ فرمیِ کوفی معقد به اندیشه‌ای که آن‌ را شکل داده است دست یابد. بدین‌منظور، با استفاده از روش تاریخی، توصیفی و تحلیلی با دیدگاه استنباطی تغییرات هندسی در سیر تحول خط را برمبنای مفاهیم عرفانیِ گره تحلیل می‌کند. در نتیجه، رابطۀ سیر تحولات خط کوفی معقد با رویکردهای عرفانی نمایانده می‌شود که نشان می‌دهد هندسۀ عرفانی زمان و مکان در طراحی کتیبه‌های کوفی معقد تأثیر گذاشته و به‌صورت گره نقطه، گره قلب و گره سرمدی در مفردات خط تجلی یافته است. این هندسۀ زمان و مکان در طراحی مرکبات خط نیز به ‌کار رفته و به‌ترتیب مفاهیم گره‌افزایی و گره‌گشایی را در ترکیب‌بندی القا می‌کند.