تبیین ویژگی‌های نقش‌مایۀ بته با توجه به نظریات و آراء پژوهشگران در باب اصل و منشأ آن در هنر اسلامی و نقدی بر نظرگاه درخت سرو به عنوان منشأ این نقش

Abstract

نقش‌مایۀ بته در میان نقوش هنر اسلامی جایگاه ویژه‌ای دارد. تنوع شکل و گسترۀ حضور این نقش‌مایه پژوهشگران بسیاری را بر آن داشته است که طی سدۀ اخیر در خصوص چیستی آن مطالعه و پژوهش نمایند. این پژوهش‌ها هنوز هم ادامه داشته و محققان هنر اسلامی هر از چند گاهی شاهد ارائۀ نظریۀ جدید دربارۀ سرچشمه و اصل این نقش هستند. دلیل این تشتت آراء و ظهور فرضیه‌های جدید در خصوص این نقش را می‌‌توان جامع و قابل تعمیم نبودن آن‌ها به همۀ نقوشی دانست که تحت عنوان نامی واحد ـ بته ـ قرار گرفته‌اند. پرسش‌های‌ پژوهش حاضر عبارت‌اند از: 1ـ علت پراکندگی و عدم جامعیت آراء در خصوص منشأ و چیستی بته چیست؟ 2ـ ویژگی‌های متمایزکننده نقش بته از سایر نقوش مشابه کدام‌اند؟ 3ـ چه شواهد تاریخی، فرهنگی و هنری در دست هست که بتوان درخت سرو را منشأ و اصل این نقش‌مایه دانست؟ روش تحقیق تاریخی ـ تحلیلی بوده و شیوۀ گردآوری داده‌ها، به روش مطالعۀ کتابخانه‌ای و جستجوی میدانی و اینترنتی بوده است. بررسی اجمالی مهمترین آراء پژوهشگران حوزۀ مطالعات هنر اسلامی و طبقه‌بندی آن‌ها در سه گروه گیاهی، جانوری و غیر این دو نشان‌دهندۀ آن است نقوشی با منشأهای گوناگون تنها به جهت مشابهت در صورت کلی، یکسان پنداشته شده‌اند. ویژگی‌هایی از قبیل شکل کلی مخروطی، گیاهی بودن، جهت‌دار بودن، مستقل بودن و ... بته را از سایر نقوش مشابه متمایز می‌نماید. همچنین بررسی منابع مزدیسنایی، آثار هنری، تاریخی و ... پیش از اسلام نشان‌دهندۀ آن است که دلیل محکمی که نشاندۀ قداست درخت سرو در اندیشۀ ایرانیان باستان باشد وجود ندارد.