تاثیر نقوش ساسانی در تزئینات حجاری شده کلیسای صلیب مقدس آغتامار

Abstract

قرن 10 میلادی در جزیرۀ آغتامار در ترکیۀ امروزی کلیسایی توسط شاه گاگیک به‌نام صلیب مقدس بنا شد که نمونه‌ای منحصر‌به‌فرد در هنر مسیحی این دوره و یکی از شاهکارهای بی‌نظیر کلیسا‌سازی به‌سبک ارمنی است. بسیاری از موضوعات و سبک حجاری‌های این کلیسا به‌شیوۀ ساسانی است، از جمله نقوش گیاهی، جانوری، اساطیری، ماسک‌های انسانی و نقوش پادشاهی. این پژوهش به روش توصیفی و تطبیقی به بررسی نقوش حجاری‌شده در کلیسای آغتامار و تأثیر هنر ساسانی در آنها می‌پردازد. سؤال تحقیق آن است که کدام نقوشی ساسانی بر تزئینات کلیسای آغتامار تأثیر گذاشتند و علت استفاده از این نقوش چه بود. هدف از این پژوهش بررسی تطبیقی نقوش کلیسای صلیب مقدس آغتامار و نقوش دورۀ ساسانی و شناسایی وجوه مشترک و مفاهیم این نقوش در تزئینات کلیساست. موج جدید تأثیر محصولات ساسانی در قرن 10 میلادی نه‌تنها در سرزمین‌های اسلامی بلکه در پادشاهی مسیحیت قفقاز و قسطنطنیه نمایان شد. نقوش ساسانی از طریق هنر اسلامی و بیزانس به هنر ارامنه و از جمله کلیسای آغتامار منتقل شد؛ استفاده از این نقوش در جهت تأیید قدرت شاه بر اساس سنت‌های ساسانی بود که از طریق هنر اسلامی به هنر مسیحیت منتقل شد. تعدادی از نقشمایه‌ها نشانه‌های خورنه در ایران باستان بودند. برخی از این نقوش به عنوان نشان آزادگی نیز بوده‌اند، اما بیشترین تأکید بر روی مفهوم سلطنت بوده است. این نقوش به‌عنوان نمادهای سلطنت در ارتباط با مکان‌های نقوش در نمای کلیسا نیز بوده‌اند. نقوش عقاب‌ها و گریفین در قاب نمای جنوبی کلیسا، که نمایانگر تصویر شاه گاگیک در درگاه است و در سمت راست این در پرنده با نقش سر قوچ نمایش داده شده است، نقش آنان را به‌عنوان نمادهای قدرت و شکوه پادشاهی را با بیشترین وضوح به نمایش می‌گذارد. بسیاری از نقشمایه‌های کلیسای آغتامار در نهایت از هنر ساسانی سرچشمه می‌گیرند، هرچند، به‌گواه جزئیات سبکی، الگوهای واقعی کارشده در آثار هنری در طی دوران اسلامی بوده است، سنت‌هایی که میراث هنر ساسانی بود و تا قرن‌ها در هنر سرزمین‌های دیگر ادامه یافت.