کتیبه‌نگاری الوان: ویژگی‌های تاریخی و هنری کتیبۀ سردر مدرسۀ خان

Abstract

مدرسة خان از معدود بناهای موجود از دوران صفویه در شیراز است. این مدرسه، که به‌همت الله‌وردی‌خان و برای فراهم‌ساختن زمینۀ تدریس ملاصدرا بنا شده بود، از زمان ساخت تاکنون بارها و به علل مختلف آسیب دیده و در نوبت‌های متوالی نوسازی و مرمت شده است. اقدامات حاج میرزا علی‌اکبرخان قوام‌الملک در فاصلۀ تاریخی 1276-1279ق ازجمله مهم‌ترین تعمیرات این مدرسه در دورة قاجار بوده است و کتیبة سردر غربی به‌نوعی گزارش آن محسوب می‌شود. در این مقاله ضمن معرفی کامل این کتیبه، جنبه­های تاریخی و هنری آن بر مبنای گردآوری کتابخانه‌ای و مشاهدات میدانی، و با روش تحقیق تاریخی - توصیفی بررسی شده است. کتیبۀ سردر مدرسۀ خان از نظر تاریخی حائز اهمیت است و خط آن مطابق شیوة مرسوم ثلث‌نویسی در کتیبه­نگاری در دورة قاجار است. اما آنچه این نگارش را ممتاز می­کند سلیقة خوشنویس در استفاده از «لا»های عبارت نوشتار و تدوین متوالی و نسبتاً متقارن آنها در سراسر ترکیب است. در عین حال شیوۀ آرایش و رنگ‌گذاری بر این کتیبه یکی از بدیع‌ترین نمونه‌های کتیبه‌نگاری در معماری اسلامی را نشان می‌دهد. این شیوه در این مقاله با عنوان «کتیبه‌نگاری الوان» معرفی شده است و مشخصۀ اصلی آن استفادۀ نامتعارف اما سنجیده از لکه‌ها و سایه‌های رنگی در سطوح کتیبه است.