بررسی پدیده گرد و غبار در غرب ایران از دیدگاه هواشناختی (مطالعه بلندمدت و کوتاه‌مدت)

Abstract

گرد و غبار یکی از پدیده‌های مخرب جوی است که دارای تأثیرات زیست محیطی، سلامت عمومی، منابع طبیعی، اجتماعی و ... می‌باشد. در این مقاله شرایط تشکیل و انتقال پدیده گرد و غبار بر روی نواحی غربی کشور از دیدگاه هواشناختی (مطالعه بلندمدت و کوتاه‌مدت) مورد بررسی قرارگرفته است. مطالعه بلندمدت برای داشتن الگوی اقلیمی هواشناسی منجر به این پدیده و مطالعه کوتاه‌مدت جهت بررسی چگونگی ایجاد و انتقال ذرات معلق بر اساس مطالعه جریانات، الگوهای جوی و شرایط فیزیکی انجام ‌شده است. برای این منظور داده‌های هواشناسی ایستگاه فرودگاه ایلام به‌عنوان ایستگاه شاهد منطقه غرب کشور استخراج و به‌صورت آماری طی دوره (2010-1985) به تفکیک ماه، فصل و شدت (میدان دید افقی) بررسی گردید، سپس الگوهای جوی مؤثر در ایجاد گرد و غبار از دیدگاه همدیدی، دینامیکی و عددی مطالعه شد. نتایج نشان داد میانگین الگوهای جوی منجر به گرد و غبار در فصول خشک و تر متفاوت می‌باشد. اما مهم‌ترین ویژگی‌های غالب این الگوها که موجب تولید گرد و خاک در منطقه و انتقال آن به غرب کشور می‌شود عبارت است از: 1- وجود و تقویت سامانه کم‌فشار حرارتی بر روی منطقه و ادغام آن باکم‌فشار دینامیکی 2- نفوذ سامانه پرفشار بر روی ترکیه و غرب سوریه و نواحی شمال غرب ایران، 3- ایجاد گرادیان قوی فشاری مداری و نصف‌النهاری شده 4- وزش باد نسبتاً شدید غرب- شمال‌غربی بر روی مناطق مستعد گردوخاک، 5- استقرار ناوه‌ی حاصل از کم ارتفاع تراز hpa500 بر روی سوریه و عراق و امتداد آن تا شمال‌غرب عربستان، 6- افزایش سرعت اصطکاکی قبل از وقوع توفان گرد و خاک و وجود سرعت‌های اصطکاکی بیش از m/s 5/0 بر روی کانون‌های گردوخاک. همچنین بررسی‌ها نشان داد که مناطق منبع برای گرد و غبارهای نیمه غربی کشور در کشورهای عراق (شمال‌غرب و غرب برای فصل خشک و مرکز و جنوب در فصل مرطوب)، شمال عربستان (بیشتر در فصل مرطوب) و شرق سوریه (عمدتاً در فصل خشک) می‌باشد.