مواضع سیاسی تربیت دانش‌آموز به مثابه شهروند مطلوب در اسناد رسمی جمهوری اسلامی ایران (مطالعه موردی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش،سند چشم انداز 20 ساله)

Abstract

شهروند مطلوب برای نظام‌های رسمی به‌عنوان عنصری خلاق و مستقل شناخته می‌شود. آنها برای تحت انقیاد درآوردن‌شان از شیوه‌های مختلفی استفاده می‌کنند. نظام تربیت رسمی جمهوری اسلامی نیز با تدوین اسناد «سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و سند چشم‌انداز20 ساله» تلاش می‌کند شهروند مطلوب خود را تربیت کند. این مقاله ضمن شناسایی بنیان‌های آماده-سازی شهروندی و ویژگی‌های شهروند مطلوب تلاش دارد موضع‌ شفاف نظام رسمی تعلیم و تربیت در ایران را از طریق این اسناد نسبت به تربیت شهروند-دانش‌آموز مشخص سازد. به لحاظ روش‌شناسی این مقاله از نوع اسنادی تحلیلی است که محتوای اسناد موردنظر به روش تحلیل محتوایی مورد واکاوی قرار گرفت و نمونه‌‌ها به‌صورت نمونه‌گیری نظری به شیوه‌ی فیش‌برداری انتخاب شده‌اند. در بخش یافته‌ها نتایج حاصل از تحلیل‌ اسناد نشان می‌دهد که هر دو سند رسیدن به قرب الهی را هدف غایی آرمان تربیت می‌دانند. مقوله‌‌ی استخراجی شهروند دیندار در محورهای دینی (اعتقادی،عبادی) و مقوله‌ی شناختی(ارزشی،اخلاقی ،علمی و فرهنگی) در هردو سند این سنخیت را نشان می‌دهد. اما در بررسی مقوله‌ی شهروند اجتماعی با محورهای مورد بررسی(منفعت اجتماعی، مشارکت اجتماعی سیاسی، نقش‌آفرینی مجزای اجتماعی و منشا رشد اجتماعی)مسیر متفاوتی برای رسیدن به هدف معرفی می‌کنند. بر‌اساس این نتایج سند تحول دستیابی به ایده‌ال‌های شهروند مطلوب را در اولویت دادن به اراده‌ی فردی می-بیند؛ در حالی که سند چشم انداز ضمن در نظر گرفتن این تفاوتها نقطه آغاز تربیت شهروندی را ایجاد ساختار مناسب و قرار گرفتن افراد در این نهادها برای فراگیری الگوهای رسمی نظام حاکم تدوین می‌کند.