بازخوانی برخی از آرای تربیتی مولانا و پیش فر ض های فلسفی آن

Abstract

بازخوانی آرای اندیشمندانی که در گذشته تاریخ ما بوده اند، به دلیل پیوند نزدیکشان با فرهنگ بومی کشور، می تواند در طراحی های تربیتی نقشی پررنگ ایفا کند. به ویژه اگر این بازخوانی در فضای امروزی جامعه و با نگاهی به مسائل و شرایط زمان حال صورت گیرد، گره گشای این مسائل نیز خواهد بود. نوشتار حاضر در راستای این هدف، آرای مولانا جلال الدین بلخی اندیشمند قرن هفتم هجری، را بازخوانی می کند؛ ابتدا پیش فرض های فلسفی در آرای تربیتی مولانا بیان می شوند. این پیش فرض ها عبارت اند از: وحدت وجود، اتصال دائم به مبداء مقصد و شعور هستی در بخش جهان شناسی، نمادین بودن عالم، قبول عقل کلی، تحقیر عقل جزئی و انتقاد به محصور ساختن عقل در استدلال های منطقی در بخش معرفت شناسی، اصالت نفس در رابطه نفس و بدن، تأکید بر اختیار آدمی و اصرار بر موضع میانه، وحدت مبداء و مقصد در حرکتی فرارونده، نهادینه بودن غفلت و نسیان در آدمی و چندلایه بودن وجود او در بخش انسان شناسی، در نظر گرفتن خداوند به عنوان مبدأ و مقصد همه ارزش ها و نیز توجه به انگیزه اعمال در بخش ارزش شناسی. مولانا در بخش آرای تربیتی، حرکت به سوی خداوند را غایت تربیت برمی شمارد؛ اصول تربیتی او در سه بخش کلان، میانی و خرد مورد بررسی قرار گرفته است. اصول تربیتی کلان: مسئولیت آدمی در جریان تربیت خویش، تنظیم جریان تربیت متناسب با توانایی و وسع افراد، تقدم تحول باطن بر تغییر ظاهر، توجه به تربیت روان در برابر تربیت جسم و چندگانگی راه های شناخت؛ اصول میانی: خودارزیابی مداوم، اعتماد به مربی و تقدم تزکیه بر معرفت؛ اصول تربیتی خرد یا روش های تربیتی: تحمیل به نفس، ارائه بینش درباره خویش، و موقعیت خویش و روش عاشقی.