بررسی دیدگاه ملاصدرا دربارۀ استمرار اشیاءِ درزمان در پرتو اکنون گرایی اولویّتی

Abstract

در متافیزیک تحلیلی معاصر دو نظریّه رقیب در مسألۀ چگونگیِ استمرار اشیاء در زمان موجود است، دوام‌گرایی (endurantism) و امتدادگرایی (Perdurantism). براساس دوام‌گرایی اشیاء سه بعدی‌اند و از طریق حضور تام در هر لحظه از زمان موجودند و براساس امتدادگرایی اشیاء چهاربعدی‌اند و علاوه بر اجزاء مکانی، دارای اجزاء زمانی نیز هستند. اوّلی اکنون‌گرایی و دوّمی سرمدی‌گرایی درباب زمان را پیش‌فرض می‌گیرند. اکنون‌گرایی این ایده است که تنها «اکنون» و محتویات آن موجودند و گذشته/آینده واقعیت ندارند. براساسِ سرمدی‌گرایی تمامیِ مواضعِ زمان یعنی گذشته/اکنون/آینده به نحو مساوی موجود و واقعی هستند. از ترکیب نظریات زمان و استمرار چهار ترکیب بوجود می‌آیند: 1. امتدادگرایی/سرمدی‌گرایی، 2. دوام‌گرایی/سرمدی‌گرایی، 3. دوام‌گرایی/اکنون‌گرایی و، 4. امتدادگرایی/اکنون‌گرایی. دیدگاه صدرا دربارۀ استمرارِ در زمان، با (1) و (4) شباهت دارد امّا، بدلیل ناسازگاریِ درونی(4) و ناسازگاری‌اش با (1)، دیدگاه صدرا این دو هم نیست و بلکه، ایدۀ پنجمی می‌تواند باشد که می‌توان آن را امتدادگرایی/اکنون‌گرایی اولویّتی نام نهاد که بر اساس آن هویّات اکنون به صورت بنیادینِ درزمانی موجودند و گذشته/آینده موجودند امّا، بر اکنون مُبتَنی هستند.