واکاوی زبان‌شناختی باهم‌آیی واژگانی در قرآن مجید (شواهدی از سُوَر مبارکۀ اِسراء، کهف، مریم و طه)

Abstract

هم‌نشینی کلماتی که تمایل به ظاهرشدن در کنار یکدیگر دارند، فرایند باهم‌آیی نامیده می‌شود که نقش سازنده‌ای در شکل‌دهی نظام واژگانی زبان‌ها ایفا می‌کند. در پژوهش حاضر کوشش شده است تا در پیکره‌ای به وسعت چهار سورة متوالی اِسراء، کهف، مریم و طه، به بازنمایی باهم‌آیی‌ها در قرآن مجید پرداخته شود. کتابی که به برکت آن امروزه بیداری اسلامی در سراسر جهان گسترده شده است؛ لذا می‌طلبد که این مصحف شریف از ابعاد گوناگون واکاویده و اسرار آن بر ره‌پویان معارف اسلامی آشکار شود. بر مبنای 20 رابطة مفهومی معرفی‌شده در این پژوهش، که 17 رابطة آن در پیکرة بررسی‌شده مشاهده شد، 397 نمونه ترکیب باهم‌آیند (با احتساب نمونه‌های تکراری) از مجموع 454 آیه استخراج شد که بیانگر بهره‌گیری گستردة قرآن مجید از فرایند باهم‌آیی به‌منظور القاء و انتقال مفاهیم و اصول معرفتی است. در این جستار روابط اسنادی، باهم‌آیی و تقابل بیشترین میزان وقوع را به خود اختصاص داده است. افزون بر این، نتایج این پژوهش نشان داد که برخلاف تعدد و تنوع موضوعات و نزول تدریجی قرآن، برخی از ترکیبات باهم‌آیند در جزءجزء قرآن مشاهده می‌شود که نه تنها منقطع و گسسته‌بودن قرآن را تأیید نمی‌کند؛ بلکه حکایت از زنجیرة بهم‌پیوسته‌ای دارد که در کلّیت آن، امر هدایت بشریت نهفته است. شناسایی و توصیف باهم‌آیی‌های ساده و چندگانه، یک‌سویه و دوسویه و بافاصله و بی‌فاصله از دستاوردهای این پژوهش است.