اصطلاح‌شناسی الوهیت هوای نفس در آیات 43 فرقان و 23 جاثیه

Abstract

قرآن کریم سه نقش «مسوّل»، «مطاع و متبوع» و «الوهیت» را برای نفس بر می‌شمرد که خطرناک‌ترین آنها، نقش سوم - در آیات 43 سوره فرقان و 23 سوره جاثیه - است و از آن به شرک الوهی تعبیر می‌شود. این الوهیت در کلام مفسران به دو صورت «انتخاب معبود یا دین به خواست نفس» - با تصرف در «هوا» - و «تبعیت از نفس» - با تصرف در «اله» - تبیین شده است. در مقالۀ حاضر با روش تحلیلی‌انتقادی، نخست نقاط قوت و ضعف دیدگاه مفسران در این خصوص بیان می‌شود، سپس دیدگاه معیار را ناظر به آیه 31 سوره توبه ارائه می‌کند. این دیدگاه بدون تصرف در معنای «اله» و «هوی»، هر دو را به معنای اصلی خویش به کار می‌برد؛ بدون آنکه آنها را بر تشبیه و استعاره حمل کند یا عبارتی را در تقدیر گیرد.