بررسی ساختار گذرایی سورة یوسف براساس دستور نقشی - نظام‌مند هلیدی

Abstract

دستور نقش‌گرایی هلیدی بر اهمّیت نقش و معنا تأکید می‌ورزد و زبان را با توجه به نقش آن در تعاملات اجتماعی بررسی می‌کند. در پژوهش حاضر، ساختارِ گذرایی سورة یوسف از منظر فرانقشِ تجربی با توجه به دستور نقشی - نظام‌مند هلیدی بررسی شده است تا میزان و نقش فرایندهای به‌کاررفته در شکل‌دهی سبک خاص این سوره، آشکار و از این رهگذر شناخت بهتری از آن حاصل شود. برای این منظور، تمامی جمله‌واره‌های موجود در سورة یوسف، بررسی و فرایندها، شرکت‌کننده‌ها و عناصر آنها استخراج و تحلیل شدند. نتایج این پژوهش نشان دادند در این سوره، فرایند مادّی، بیشترین فراوانی را دارد. متنی که روایت‌کنندۀ حوادث مهم زندگی پیامبری است، به‌طور طبیعی از کنش‌های مادی بهرۀ بیشتری می‌برد. پس از فرایند مادّی، فرایند کلامی دارای بیشترین بسامد وقوع ‌است. دلیل این بسامد این حقیقت است که متن سورة یوسف به‌صورت مجموعه‌ای از «قول‌ها» ارائه شده است که اشخاص گوناگون را در گفت‌وگوهایی در برابر هم قرار می‌دهد. درواقع، در کنار بیان وقایع مهم ازطریق فرآیندهای مادی، قرآن به کنش‌های گفتاری اشخاصِ روایت نیز توجه ویژه‌ای دارد. همین ویژگی سبب می‌شود کل روایت با گفت‌وگو جریان یابد.