تأملی در براهین وحدت وجود براساس تعلیقات امام خمینی بر مصباح‌الانس

Abstract

<strong><em>مفتاح‌الغیب، </em></strong><strong>نخستین اثری است که رسماً در علم عرفان نظری توسط صدرالدین قونوی</strong><strong>نگاشته شد و <em>مصباح‌الانس</em> اثر شمس‌الدین فناری</strong><strong>نیز چونان شرحی تفصیلی در این زمره است که در استدلالی کردن مباحث عرفانی سهم بسزایی دارد. عارفانی چون امام خمینی از جمله محققانی‌اند که تعلیقات آن</strong><strong>‌</strong><strong>ها در تبیین و ایضاح مقاصد <em>مصباح‌الانس</em>، بسیار مفید بوده است. اما </strong><strong>این جستار، منظومه‌ای از براهین وحدت شخصی وجود را، براساس تعلیقات امام خمینی بر <em>مصباح‌الانس</em>، استخراج می‌کند و سپس به ارزیابی این استدلالات، براساس ایضاحات، تبیینات و انتقادات امام می‌نشیند. مهم‌ترین نقدهای امام بر براهین وحدت وجود و شبهاتی که علیه آن مطرح شده است، حول دو محور خلط مفهوم به مصداق و یا حمل ذاتی اوّلی به حمل شایع صناعی و خلط وجود مطلق با مطلق وجود است. از نظر امام، این نوع شبهات که ناشی از خلط مفهوم با مصداق هستند، میان وجود مطلق مفهومی و عینی تفاوتی قائل نیستند، در صورتی که اطلاق مورد نظر در باب حق تعالی، مشتمل بر وجود عینی است. امام معتقد است که این براهین، بر واجب‌الوجود اقامه نمی‌شوند، بلکه بر طبیعت وجود اقامه می‌شوند و مدعی‌اند اگر مطلق وجود برداشته شود، واجب‌الوجود هم برداشته می‌شود. در صورتی که مطلق یا طبیعت وجود، اعمّ از وجود واجب و ممکن یا مطلق و مقیّد است.</strong>