بررسی بُعد معنایی هنجارگریزی صرفی در دو سوره انعام و اعراف

Abstract

متن قرآن کریم حاوی ارزش­های زیبایی­شناختی پیشرفته­ای در فرم خود است و کشف ظرافت­های آن به کمک روش­های نظام­مند نظریه­های زبانشناختی معاصر، مؤید وجوه اعجازی برتر آن است. فرمالیست­های روس با تمرکز بر مقوله «ادبیّت» در صدد شناخت معیارهای زیبایی­آفرینی در متن برآمدند و تکنیک­های چندی از جمله هنجارگریزی را موجد آن دانستند. نمودهای هنجارگریزی به شکل گسترده در متن قرآن و در سطوح مختلف صرفی، نحوی، بلاغی، آوایی و غیر آن به کار رفته و جلوه­های بیانی شگفتی خلق نموده است. زبانشناسان مسلمان، هر یک به گوشه­ای از این وجوه اشاره کرده­اند، اما بررسی متن قرآن از منظر هنجارگریزی، می­تواند شکوه ادبیّت متن قرآنی را به شیوه­ای منسجم­تر آشکار گرداند. در این مقاله به شیوه توصیفی-تحلیلی و ضمن طرح تئوری موضوع، به بررسی ابعاد معنایی پدیده هنجارگریزی صرفی در متن دو سوره انعام و اعراف می­پردازیم. به این ترتیب که با مقایسه نمونه­های عدول­یافته از هنجار با معیارهای زبان معمول یا هنجاری، تلاش می­کنیم تا این مطلب را دریابیم که چگونه عبارت قرآنی، به کمک هنجارگریزی صرفی به عنوان یک ابزار ادبی جهت داده­افزایی معنایی، دامنه­ای گسترده از ظرایف و لطایف معنایی را به متن افزوده که ساختارهای کهنه خودکارشده، قادر به خلق آن نبوده­اند. از جمله دستاوردهای این پژوهش آن است که هنجارگریزی صرفی، نکته­هایی نهفته از متن قرآن را آشکار می­کند که مفسران قدیم به دلیل توجیه آن ذیل عناوینی چون تقدیرات نحوی و حمل بر معنا، آن را تببین نکرده­اند.<br />