معرفی و نقد برخی از روش‌های تعلیمی و تربیتی صوفیه تا قرن ششم

Abstract

سلوک در راه شریعت و طریقت برای رسیدن به حقیقت بدون راهنمایی و هدایت کسی که خود این راه را رفته باشد، امکان‌پذیر نیست. برخی از مشایخ صوفیه که به چنین مقامی رسیده یا تا حدودی به آن نزدیک شده‌اند، وظیفۀ تعلیم دیگران را بر عهده گرفته‌اند. آنها برای نیل به این هدف از شیوه‌های مختلف تعلیمی و تربیتی استفاده کرده‌اند. در پژوهش حاضر پس از معرّفی مختصر برخی از شیوه‌های تربیتی مشایخ صوفیه با توجه به منابع عرفانی منثور تا قرن ششم هجری، ضمن ذکر حکایت‌های مرتبط با هر روش، به نقد پاره‌ای از این شیوه‌ها پرداخته شده است. مقایسه و تحلیل این روش‌ها نشان می‌دهد که باوجود گوناگونی روش‌های تعلیمی شیوخ صوفیه، الگوهای آموزشی یکسانی در بین آنها وجود داشته است نظیر پرسش و پاسخ، تنبیه، اعزام به سفر و اخراج از محیط روحانی و ... . همچنین تحلیل و بررسی حکایات نشان می‌دهد که ظرفیت، انگیزه و خواست مریدان برای آموختن و تعلیم دیدن، در برخورداری آنها از تعالیم صوفیه مهم است. طرح شمّه‌ای از وضعیت آموزشی صوفیه به عنوان یکی از حوزه‌های اخلاقی و تربیتی وسیع و مهم آموزشی می‌تواند به عنوان پیشنهادی برای متولیان آموزش کنونی جامعه نیز به کار آید.