معرفی، دسته بندی و شیوه شناسی کتیبه های صحیفی جوهری

Abstract

صحیفی جوهری یکی از چیره‌دست‌ترین خوش‌نویسان ثلث دوره صفوی است که دستی هم در شعر داشته؛ با این حال، چنان که باید شرح احوال و آثارش در تاریخ خوش‌نویسی ایران مورد توجه قرار نگرفته است. صحیفی از بزرگ‌زادگان طایفة ذوالقدر شیراز بوده که در اصفهان رشد کرده و همانجا نیز وفات کرد. این پژوهش در نظر دارد ضمن معرفی آثار موجود و قابل دسترس این خوش‌نویس، به دسته‌بندی آن‌ها از چند منظر مختلف بپردازد و شیوة نگارش آن را نیز بررسی کند. از این رو، پرسش‌های این پژوهش بدین قرار است: بازة فعالیت صحیفی چه زمانی بوده و ویژگی‌های شیوة کتیبه‌نگاری وی چیست؟ پژوهش پیش‌رو به صورت کتابخانه‌ای و میدانی انجام شده و تمامی نمونه‌های در دسترس تحلیل شده‌اند. تعداد جامعة آماری، 9 کتیبه در شهر اصفهان است. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که یکی از این کتیبه‌ها به قلم نستعلیق و بقیه به قلم ثلث نگارش یافته‌است. زمان فعالیت هنری صحیفی بر پایة آثار موجود در مسجد جامع، بقعة شهشهان، بقعة شاهزید، مسجد جورجیر، مسجد جارچی و مسجد سرخی اصفهان، دو دهة پایانی قرن 10 و دو دهه آغازین قرن‌11 ه.ق است. مطالعة فرمی آثار صحیفی بیانگر آن‌ است که کتیبه‌نگاری صحیفی، همانند بسیاری از کتیبه‌های صفوی، از روشنی و خوانایی نسبی برخوردار است و خوش‌نویس در آثارش درگیر پیچیدگی و تکلف نبوده است. سادگی در تزئینات پس‌زمینة خطوط، از دیگر مشخصات آثار وی به شمار می‌رود که با نمونه‌های هم دوره، همخوانی ندارد.