زیبایی شناسـی و نمـادگرایـی نقـش پرنـدگـان در فـرش دوره صفـویـه

Abstract

به لحاظِ جایگاه و تعالیِ هنر در ایران، عصرِ صفوی یکی از درخشان‌ترین دوره‌هایِ تاریخیِ این سرزمین است. در این دوره، صنعت نساجی و به‌ ویژه قالی‌بافی، پیشرفت چشمگیری داشته است. از این حیث، اساطیر و نقوش نمادین که بخشی از فرهنگ و هنرِ مردم‌اند در زمینه‌هایی مختلف، از جمله فرش‌هایِ صفوی، به گونه‌ای بارز نمود دارند. از جمله نقوش نمادینِ پُرتکرار در فرش‌ها و منسوجاتِ این دوره، نقش‌مایه‌یِ پرنده است. پرندگانی چون طاووس، سیمرغ، هدهد و طوطی به صورت‌های مختلف بیشترین حضور را در فرش‌های این دوره دارند. در این پژوهش ابتدا در موردِ جنبه‌هایِ زیبایی‌شناسی و معنایِ نمادینِ هر پرنده در فرهنگ و ادبیات ایران بحث و سپس کاربردِ نقوش آنها به صورتِ خاص در فرش‌هایِ صفوی بررسی گردیده است. پرنده، نمادی است از رهایی و آزادی و نمایش آن در طرح فرش، سرشار از معنا و رمز است که به زیباییِ آرمانیِ بهشت اشاره دارد. هنرمندِ صفوی تمامِ مهارتِ هنریِ خود را به کار گرفته تا ذهنیتِ خویش را از زیبایی‌هایِ بهشتی در یکایک عناصر طبیعت آشکار سازد و بدین سان به این عناصر، مفاهیمی رمز‌آمیز بخشیده است. مطالبِ این پژوهش به صورت اسنادی و کتابخانه‌ای گردآوری و به شیوه‌ای تحلیلی، توصیفی گردیده است.