رسالت روشنفکر و نزاع سنت و تجدد در رمان نفرین زمین

Abstract

چکیده<br /> رمان نفرین زمین داستان نزاع تجدد با سنت و روشنفکر با حکومت و سند شکست روشنفکر و سنت است.آل‌احمد این رمان را برای ایفای رسالت روشنفکری که برای خود قایل بود، نوشته است. وی در این رمان به بهانة نقد اصلاحات ارضی، با تجدد و دین‌سازی در برخی محافل فکری و سیاسی، و با اقتصاد بورژوایی مخالفت می‌کند. بدین جهت رمان در برخی قسمت‌ها به یک بیانیة سیاسی تبدیل می‌شود. گاهی نیز واقعیت‌ها مغفول می‌مانند چنان که گویی نویسنده نمی‌خواهد آن‌ها را ببیند. در نتیجه نظریات و تئوری‌های اجتماعی او تعمیم نمی‌یابند. در این نوشته درصددیم که رسالت روشنفکر و مفهوم تجدد را از دیدگاه او بررسی کنیم و تئوری اجتماعی او را با برخی مدل‌های معروفِ تبیین در علوم اجتماعی، تطبیق دهیم و ضمن اشاره به تقابل سنت و تجدد که در رمان مطرح شده است، طرح جامعة مطلوب او را ترسیم کنیم. حاصل این بررسی این است که تئوری اجتماعی وی فقط با یک مدل قابل تطبیق نیست بلکه برای تبیین آن باید از چند مدل استفاده کرد؛ تمام نظریات او صائب و قابل دفاع نیستند و برخی ضعف‌هایی دارند؛ او بیش از این که قصد تئوری‌پردازی و ارائة راه حل داشته باشد، به حکم التزامِ رسالت روشنفکری با وضع موجود مخالفت می‌کند.