بررسی دلایل همبافتی زمان و مکان در شاهنامه

Abstract

زمان به عنوان یک پدیده، از دغدغه­های همیشگی ذهن بشر بوده است. در همۀ جنبه­های حیات بشری، نمودی از زمان را می­توان مشاهده کرد؛ از جمله در حماسه­ها جلوه­های متنوعی از زمان قابل مشاهده است. حماسه­هایی چون شاهنامه به دلیل دربرداشتن ابعاد مختلف از جمله ابعاد اسطوره­ای، تاریخی، طبیعی و فلسفی نمودگاه جلوه­های مختلفی از زمان است. مطالعه مفهوم زمان در شاهنامه به عنوان اثری که مشحون از تاریخ و باورهای متنوع ملت متمدن و باسابقۀ ایران است، می­تواند بخشی از روند باوری و تحولات و تنوع مفهوم زمان را نشان دهد. از جمله نکات قابل تأمّل دربارۀ مفهوم زمان در شاهنامۀ فردوسی، کاربرد فراوان آن با واژه مکان است که اگر این هم­بافتی را اتفاقی ندانیم و قصد توجیه آن را با آرایه­های ادبی نداشته باشیم، می­تواند پرسش­های اساسی و مهمی را برانگیزد. برای یافتن این دلایل هم­بافتی زمان با مکان در شاهنامه، ابتدا به روش تحلیل متن، انواع زمان در شاهنامه مورد تأمل قرار گرفته و پس از بررسی­های دقیق مشاهده می­شود که زمان در شاهنامه به چهار نوع «نجومی، اسطوره­ای، فلسفی و تاریخی» تقسیم گردیده و در‌نهایت با روش تحلیل بافت مشخص می­شود که زمان در مفهوم فلسفی خویش با مکان دارای مفهومی مشترک و یگانه است که همین امر سبب هم‌بافتی این دو واژه شده است.