جایگاه و اهمیّت تأویل قرآن در شعر ناصرخسرو

Abstract

<em>مسأله اعتقاد به وجود لایه‌ها و درجاتِ قرآن کریم (ظاهر و باطن)، از مباحث بحث‌برانگیزی است که علمای اسلامی به آن توجه داشته‌اند. درک معانی و مفاهیم قرآن بر معیار ظاهر یا باطن نیز شرایط و ضوابط و روش‌های آن ازجمله مسائلِ متنازع‌فیه در حوزة اندیشه‌های اسلامی است.</em> <em>در میان فِرَق اسلامی، آنکه بیش‌ازهمه به وجودِ باطن قرآن و روش دستیابی به آن یعنی «تأویل» توجه و اهتمام داشته و بنیان فکری خویش را بر تأویل نهاده، اسماعیلیه است.</em> <em>ناصرخسرو قبادیانی مفسّر و ایدئولوگ بزرگ اسماعیلیان و یکی از مبلّغان رسمی این مذهب در خراسان است. بررسی آثار وی این مطلب را آشکار می‌سازد که در آثار منثورش چون وجه دین، جامع‌الحکمتین، خوان‌الاخوان و زادالمسافرین، تأویل‌گرایی گسترده‌ای را در پیش گرفته است.</em> <em>در دیوان ـ‌بنابه اقتضای سخن شاعرانه و قابلیّت‌نداشتن بیان مفاهیم فلسفی و کلامی‌ـ بیش‌از آنکه به حقیقت تأویل و ماهیّت آن و بررسی مصادیق آن بپردازد، از جایگاه و اهمیّت آن سخن رانده است. دعوت به تأویل‌گرایی و پرهیز از ظاهرگرایی و تقلید، تعریف تأویل در مقام تشبیه و تمثیل که خاص کلام شاعرانه است، تبیین رابطة تنزیل‌و‌تأویل و مثال‌وممثول و به</em><em>‌</em><em>ویژه مسئولیت خاندان پیامبر(ص) در تأویل قرآن کریم، از مضامین سخن این شاعر است که این مقاله به بررسی آن‌ها پرداخته است. شمارة ذیل هریک از شواهد شعری، مربوط به شمارة صفحات دیوان ناصرخسرو به‌تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق است.</em>