تحلیل معیار بودن سایة شاخص بر اساس مشاهدات تجربی*

Abstract

در روایات اسلامی سایۀ شاخص معیار تعیین زمان برخی عبادات معرفی شده است. با توجه به اختلاف تعبیر در روایات سه دیدگاه فقهی در مسئله مطرح است: دیدگاه اول دو هفتم سایۀ شاخص را برای نافلۀ ظهر و چهار هفتم را برای نافلۀ عصر برگزیده است. دیدگاه دوم از رسیدن سایه به مثل و مثلین به ترتیب برای نافلۀ ظهر و عصر دفاع کرده و دیدگاه سوم زمان داشتن نوافل را امری مستحب می‌داند. بر اساس قواعد فهم متعارف از ظاهر روایات، تساوی قامت با هفت قدم و تفسیر ذراع به دو قدم و نیز اشکالات وارد بر دیدگاه دوم و سوم، ما در رویکرد فقهی دیدگاه اول را ترجیح داده‌ایم و در رویکرد کلامی، اشکالاتی چون تعارض علم و دین، یا بی‌توجهی فقه به مسلّمات علم تجربی و... را که براساس پذیرش سایه به عنوان معیار و با توجه به نسبیت و عدم قرار سایه، ممکن است القا شود، با روش توصیفی - تحلیلی پاسخ گفته و نشان داده‌ایم که تعیین این معیار در فقه اسلامی نه تنها با مسلّمات علم تجربی منافات ندارد، بلکه با مشاهدات علمی دربارۀ واقعیت گردش زمین و پیدایش سایه‌ها هماهنگ و خود بهترین و دقیق‌ترین فرض ممکن در این باره است.