بررسی و نقد جریان فکری شعوبیه و تأثیر آن بر کلام شیعی

Abstract

ظهور اسلام، سطح آگاهی‌های مردم جزیرة‌العرب را ارتقا داد، اما پس از ارتحال پیامبر اسلام، با پیدایش احزاب سیاسی‌ای که پشتوانه فکری و عقیدتی داشتند، امت اسلامی گرفتار تشتت و اختلافات گسترده‌ای شد. در تقابل با جریان فکری امویان، به عنوان حزب عربی، که تأکید بر نژاد برتر عرب و اجرای سیاست‌های ضد دینی داشتند، اندیشه تساوی‌گرایی و مخالفت با تبعیض نژادی میان ملت‌ها با عنوان «اصحاب تسویه» ظهور کرد؛ این گروه خود پس از مدتی گرفتار افراط‌گرایی شدند و حزب «شعوبیه افراطی» شکل گرفت. هر کدام از احزاب «اصحاب تسویه» و «شعوبیه افراطی» اهداف، انگیزه‌ها و برنامه‌های جداگانه‌ای داشتند و شعار عدالت‌محوری، عدم تبعیض نژادی و تساوی از شعارهای اصلی آنها بود. شعوبیه که در اثر افراط و زیاده‌روی جریان اموی پدید آمد، خود به نوعی گرفتار افکار نژادپرستانه شد. آنها، که به برتری نژاد ایرانی باور داشتند، کوشیدند با سود جستن از تفاسیر و برداشت‌های خاص بر فرق کلامی تأثیرگذار باشند. در این میان، مکتب کلامی شیعی به جهت استحکام اعتقادات شیعه، که نشئت‌گرفته از قرآن و سیره و سنت رسول گرامی است، از انحرافات فکری شعوبیه مصون ماند. در این مقاله می‌کوشیم نحوه شکل‌گیری جریان شعوبیه و میزان تأثیر آن بر کلام شیعی را بررسی کنیم.