نقد و تحلیل وحیانی اعاده معدوم‌انگاری معاد

Abstract

مسئله معاد، به ویژه معاد جسمانی، از دیرباز مورد توجه فلاسفه و متکلمان مسلمان بوده است؛ و از آن‌رو که حیات اخروی انسان از امور غیبی است برای تبیین عقلانی آن با دشواری روبه‌رو بوده­اند، به گونه­ای که برخی از متکلمان مرگ را نابودی و معاد را مصداق اعاده عین معدوم پنداشته، از آن‌رو که به حیات اخروی باور داشته‌اند آن را جایز شمرده­اند. برخی دیگر نیز مرگ را تفرق اجزای مادی بدن دانسته، با تمسک به آیاتی که ظهور در فنای عالم دارد پذیرش معاد جسمانی را در گرو امکان اعاده مثل معدوم پنداشته­اند. در این پژوهش، پس از یادآوری دیدگاه متکلمان درباره اعاده معدوم و رابطه آن با حیات اخروی انسان بیان خواهیم کرد که از منظر وحی مرگ نابودی نیست، بلکه انتقال از نشئه­ای به نشئه دیگر است، و منظور از هلاکت و فنای انسان­ها و پدیده‌ها در دنیا، تفرق اجزا و ناپایداری آنها در حیات دنیوی و بازگشت نهایی آنها به سوی خداست، از این‌رو پذیرش حشر جسمانی با جواز یا امتناع اعاده معدوم ارتباطی ندارد.