بررسی مروری و انتقادی رویکرد نظام ملی نوآوری؛ از ابعاد مفهومی تا فرایند سیاست‌گذاری

Abstract

صبغه سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در سیستم با تاریخ علم مدیریت عجین است. رویکردها و نظریه‌پردازی‌های اولیه این حوزه مطالعاتی عمدتاً مبتنی‌بر رویکردهای مهندسی و کمّی بوده و مشحون از روش‌های توسعه‌یافته در گفتمان «مدیریت علمی» است. اگرچه رویکردهای متأخر این حوزه برگرفته از زیربخش‌های نوظهور حوزه مدیریت همچون آینده‌پژوهی و سیاست‌گذاری علم و فناوری، جنبه کیفی، توصیفی و تبیینی یافته است. هدف از پژوهش حاضر، مطالعه و بررسی مروری رویکرد نظام نوآوری، عناصر و مؤلفه‌های گفتمانی (و شاید پارادایمی) آن، معرفی اجمالی نظریه‌های توسعه‌یافته درون آن و تمرکز بر ابعاد مفهومی یا فرایندی سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری در چنین نظامی است. رویکرد نظام نوآوری به‌عنوان رویکرد متأخر فضای سیاست‌گذاری علم و فناوری تاریخی کم‌تر از سه دهه دارد و ازاین‌رو، این مطالعه به بازنمایی خلأهای نظریه‌ای هر دو بخش مفاهیم و فرایند سیاست‌گذاری علم و فناوری در این رویکرد پرداخته و ضعف‌های آن را برجسته می‌سازد. این بررسی مروری نشان می‌دهد که این رویکرد دارای ضعف جدی در برخی مؤلفه‌ها همچون نهاد، عدم‌توجه به سیاست‌های راهبردی و فقدان ابزارهای سیستمی متناسب با خود است. به‌علاوه اینکه رویکرد نظام نوآوری نظریات علّی و تحلیلی (نه توصیفی) بدیعی را برای فرایند سیاست‌گذاری در بافت علم و فناوری پیشنهاد نمی‌کند.