مسئولیت اخلاقی در اندیشه امانوئل لویناس؛ انفعال من در برابر دیگری

Abstract

امانوئل لویناس با رویکرد پدیدارشناسانه خود، مسئولیت <em>من</em> در قبال <em>دیگری</em> را به مثابه بنیان اخلاقی بودن قلمداد می‌کند و بشریت را فرامی‌خواند تا به مسئولیت نامتناهی و بی‌واسطه خود اهتمام ورزد. مسئولیت اخلاقی، گشودگی و پروای هر <em>من</em> نسبت به <em>دیگری</em> یا دیگرانی است که شرط استعلای <em>من</em> می‌باشند. مسئولیت‌پذیری یا پاسخگویی، دلالت بر انفعال <em>من</em> از خطاب و فرمان <em>دیگری</em> دارد. سوژه اخلاقی لویناس همانند فاعل‌شناسای تاریخ فلسفه غربی فعال و سلطه‌جو نیست. <em>من</em> با سلطه‌جویی خود همواره کوشیده است که <em>دیگری</em> یا <em>غیر</em> را در ذیل تمامیتی کلی و عقلانی منقاد خود سازد. از این رو، خصومت و جنگ میان امر خودی و ناخودی درگرفته است. لویناس، گشایش گره کور این خصومت را به منزله انفعال ذاتی سوژه اعلان می‌کند و بر آن است که حساسیت اگزیستانس بشری، در پاسخ منفعلانه به فرمان <em>دیگری</em> قوام می‌یابد. مسئولیت اخلاقی <em>من</em> در قبال <em>دیگری</em>، ساختار منفعل سوژه‌ای را منکشف می‌سازد که پیش از این خود را با عمل و فعالیت ژرف آگاهی بازمی‌شناخت. در این مقاله، مسیر لویناس در زدودن غبار فعالیت خودمحور و سلطه‌جویانه از چهره سوژه عصر مدرن با مدد جستن از واژگان استعاری چون«جانشینی»و «گروگان»-که بر وجه مبالغه‌آمیز انفعال و پذیرندگی دلالت می‌کنند ترسیم خواهد گشت.