جدال مکانیسم و غایت‌مندی در نقدهای اوّل و سوّم کانت و راهِ استعلایی کانت برای آن

Abstract

کانت در <em>نقد عقل محض</em> و <em>تمهیدات</em>، تصویری مکانیکی و نیوتنی از طبیعت پدیداری عرضه کرده است. یکی از مقومات اصلی این تصویر، اصل علیت است که در همراهی با دیگر اصول فاهمه و مفاهیم پیشین ذهن، عرصة تجربه را حاصل می‌آورد. ازاین‌رو کانت در تمامی آثار خود، این اصل را ضروری و غیر قابل اجتناب معرفی کرده است. با این‌حال وی در <em>نقد قوه حکم</em>، این اصل را در بررسی ارگانیسم‌ها و طبیعت به‌عنوان یک کل، ناتوان دانسته و با طرح نوع دیگری از علیت (علت غایی)- که حاوی صورتی از شعور و هدف‌مندی است- به تعارض (آنتی‌نومی) دیگری از تعارضات عقل پرداخته است. این نوشتار درصدد است پس از معرفی تصویر مکانیکی از طبیعت، جدال و نسبت مکانیسم و غایت‌مندی را در اندیشة کانت بررسی کند.