مفهوم «علاقه»: کانت و آدورنو

Abstract

کانت دقیقه­ اولِ تحلیل امر زیبا در جزء اول کتابش را به بررسی حکم ذوقی از وجهه­ نظر کیفیت اختصاص می­دهد و می­گوید انسان برای آنکه چیزی را زیبا بنامد باید حکم کند که آن شئ متعلق رضایت یا عدم رضایتِ بی­طرفانه است. این «بی‌علاقگی¹»، «بی‌طرفانه» یا «بی‌غرض» بودنِ حکم ذوقی، از سویی به دلیل اهمیتش و از سوی دیگر به دلیل ابهام آن، مورد توجه بسیاری از کسانی که بر روی زیبایی­شناسی ِکانت مطالعه کرده­اند قرار گرفته است. یکی از این افراد تئودور آدورنو است. در این نوشته سعی بر آن است که به بخش اول تحلیل کانت از امر زیبا در کتاب اول <em>نقد قوه­ حکم</em>² نگاهِ نزدیکتر و تا حد امکان دقیق­تری بیاندازیم و در خلال آن به بعضی از مباحثاتی که در پی آن شکل گرفته است بپردازیم و به نقد­هایی که گاهاً از سوی منتقدین وارد شده است پاسخ دهیم. همچنین در دو بخش، آراء آدورنو در زمینه­ «بی‌علاقگیِ» حکم ذوقی و نتایج این رویکرد به زیبایی و هنر را بررسی خواهیم کرد؛ اینکه چگونه آدورنو بر مبنای فلسفه­ خود در ارتباط با هنر و زیبایی و با بهره­گیری از تفکر دیالکتیکیِ خود نوعی تغییر زاویه­ دید را در این مسئله به وجود می­آورد و سپس به نظریه­پردازی درباره­ آن اهتمام می­کند. در پایان تلاش خواهیم کرد به تعدادی از مسائلی که مطرح شده است با توجه به بخش­های دیگر <em>نقد قوه­ حکم</em> پاسخ گوییم تا در پرتو آنها نگاهی روشن­تر نسبت به موضع کانت بدست آوریم.