تحلیل و بررسی متنی و سندی حدیث «لا تناجشوا»

Abstract

«نجش» عنوانی فقهی است به‌معنای تقلب و فریب که از حدیث «لا تناجشوا» اخذ شده است. این واژه به‌خاطر بار معنایی عامی که دارد، از واژگان به‌کار رفته در یکی از احادیث راهبردی ناظر به مباحث سبک زندگی است و تمامی عرصه‌های زندگی را شامل می‌گردد. نوشتار حاضر از یک سو، به بررسی سندی در کتب فریقین به روش توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد حدیثی پرداخته است که در منابع رجالی شیعه و اهل‌سنّت با سلسله سندهای متفاوت به فراوانی آمده و به‌لحاظ سند، صحیح می‌باشد. از سوی دیگر، از منظر تحلیل و تبیین متن روایت، این واژه با مشتقاتش در ادبیات عرب پیش از اسلام وجود داشته و مورد استفاده شعراء و ادیبان بوده است و ممکن است یکی از واژگان دخیل از زبان حبشی به عربی باشد. مشتقات این واژه در قرآن نیامده؛ اما در حدیث، در مقام‌های بیانی مختلفی مورد استفاده قرار گرفته است. واژه‌پژوهان و لغت‌شناسان اختلاف‌نظرهای زیادی دربارۀ معنی و مصداق این واژه داشته‌اند. در بررسی متن این روایت، معنای «قیمت افزایی دروغین اجناس بدون قصد خرید» برای این واژه برجسته‌تر از بقیه معانی بوده؛ اما معنای اشتراکی آن در استفاده‌های مختلف حدیث، «فریب دادن» است که در احادیث «کاری ناپسند، مذموم و حرام» تلقی شده است. لازم به ذکر است که علما به‌خاطر کاربرد فراوان فقهی این حدیث، در منابع فقهی خود، استناد فراوانی به آن نموده‌اند که نتیجه بحث آن‌ها به‌صورت جامع و مفید در این نوشتار جمع‌آوری شده است.