تحلیل روایی ـ ادبی «شاهد» در آیه بَیّنه از منظر فریقین

Abstract

اختلاف دیدگاه شیعه و اهل‌سنّت در آیات الهی، باعث ایجاد تعابیر متفاوتی در تفاسیر شده است؛ به‌صورتی که این تفاوت دیدگاه‌ها در آیۀ 17 سورۀ هود احتمالات فراوانی ایجاد کرده و گاه استناد به آن‌ها، دلیلی بر اثبات یا تقویت نگرشی خاص می‌شود. ازاین‌رو در برخورد با احتمالات مطرح در آیات، دقت به‌معنای مستخرج مطابق با این آراء اهمیت خاصی پیدا می‌کند؛ پس در بیان تعیین مصداق در فراز Pیتْلُوهُ شٰاهِدٌ مِنْهُO برخی مفسران شیعه حضرت علیg را و تعدادی از مفسران اهل‌سنّت ابوبکر را مصداق «شاهد» بیان کرده‌اند. همچنین گروهی دیگر از مفسران فریقین، پیامبرa یا لسان ایشان و نیز جبرئیل یا قرآن را مصداق «شاهد» ذکر کرده‌اند. این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی با تکیه‌ بر روایات تفسیری و ادله ادبی، به‌دنبال بررسی تطبیقی ادله مفسران فریقین دربارۀ آیه مزبور است تا از رهیافت آن به فهم معنای صحیح دست یابد. این تحقیق با اشاره به اینکه مرجع ضمائر متصل در «یتلوه» و «رَبِّهِ» به کلمۀ «مَن» در فراز ابتدایی آیه و ضمیر «منه» به «رَبِّهِ» برمی‌گردد، بیان می‌دارد که مقصود از «شاهد»، قرآن بوده و به صادق‌بودن ادعای پیامبرa بر رسالتش شهادت می‌دهد. اما دیگر اقوال از قوّت لازم در استدلال برخوردار نیست و قولی که می‌گوید: «مقصود از شاهد، امام علیg است»، بیانگر معنای باطنی و از باب جری‌وتطبیق می‌باشد.