بهکتی و عشق در عرفان هندی و اسلامی

Abstract

عشق عرفانی مفهومی گسترده و چند سویه در فرهنگ عرفانی مل تهای<br />جهان دارد. از یک سو، جوهره ذات الهی به صورت "عشق" تشخّص یافته است،<br />خدای عشق بنام "آگاپه" و "اروس" در یونان، "برهمن" یا "شیوا" با جوهره<br />بهکتی در هند، حبیب در عرفان اسلامی و.. ظهور می کند؛ و از سوی دیگر، طریق<br />عشق خود راهی متمایز از دیگر راهها- نظیر راه معرفت یا "جنانه یوگه" و راه عمل<br />یا "کرمه یوگه"- برای رسیدن به کمالات الهی محسوب می شود.<br />بیشتر مکت بهای فکری هند تحت تأثیر "بهکتی مارگه" بوده اند. از این<br />مکتب ها، اندیشه های ودائی، اوپنیشادهای متقدم، مکتب ادوایتۀ شنکره و جریان<br />وحدت گرای کشمیری را تا حدودی می توان مجزا نمود. هرچند که برخی از<br />مفسرین نشانه هایی از بهکتی را در این مکتب ها نیز یادآور شده اند؛ اما<br />"بهکتی مارگه" در مکتب رامانوجا به گونه ای برجسته مطرح شد، در آثار تامیلی<br />رشد کرد و در نهضت "بهکتی نو" ادامه یافت.<br />در حوزه عرفان اسلامی، گذشته از طرح موضوع محبت الهی در آیاتی<br /> چون"یُحبهم و یُحبونه"(5.54)و در روایات نقل شده از ائمه اطهار، محبت و عشق <br />الهی در اقوال منسوب به رابعه، حلاج، بایزید بسطامی و ...مطرح شد و در مکتب<br />عرفانی احمد غزالی در سده های پنجم و ششم هجری جایگاهی ویژه یافت و<br />کتاب هایی مانند سوانحا حمدغزالی، عبهرالعاشقین روزبهان بقلی و... در این موضوع<br />نگاشته شد. این مقاله کوششی است در جهت بررسی و مقایسه بهکتی در مکتب های<br />هندی و عشق عرفانی از دیدگاه عرفان اسلامی که با طرح موضوعاتی چون: سیر<br />تاریخی عشق عرفانی، بررسی واژگان بهکتی، عشق الهی و کاربرد آنها، رابطه عشق<br />با خدا و ظهور عالم و رهایی و مُکشه، به این امر پرداخته است