تحلیل ریخت‌شناسی داستان همای و همایون خواجوی کرمانی

Abstract

ساختارگرایی<strong> </strong>نوعی شیوۀ<strong> </strong>پژوهش است که به تحلیل ساختارها می­پردازد و قواعد کلّی حاکم بر آنها را مورد بررسی قرار می­دهد. یکی از رویکردهای ساختارگرایانه در ادبیات، روایت­شناسی (narratology) یا بررسی ساختاری روایت است. نخستین مطالعات رسمی در این زمینه، تحقیقات ولادیمیر پـراپ بر روی یک صد قصّۀ عامیانۀ روسی بود که منجر به انتشار کتاب <em>ریخت­شناسی قصّه­های پریان</em> شد. وی ساختار روایی آن قصّه­ها را در هفـت حوزۀ عملیاتی و سی­ویک خویشکاری خلاصه کرد. منظومۀ <em>همای و همایون</em> سرودۀ کمال­الدّین ابوالعطا خواجوی کرمانی،<em> </em>ملّقب به<em> </em>نخلـبند شعرا، عارف و شاعر بزرگ قرن هشتم هجری از مهم­ترین روایت­های کهن فارسی به شمار می­رود. در این مقاله ساختار افسانۀ یادشده برمبنای الگـوی ریخـت­شناسی پـراپ و روش تحلیل محتوا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و نتایج حاصله بیانگر آن است که اکثر خویشکاری­های مورد نظر پراپ در این داستان موجود است و نظام پیشنهادی و مدل روایت­شناسی وی دربارۀ حوزه­های عملیات و سایر اجزا و عناصر سازندۀ قصه نیز در تجزیه و تحلیل ساختاری <em>همای و همایون</em> و دیگر آثار روایی ادب کلاسیک فارسی تا حدود زیادی قابلیّت تطبیق و کاربست دارد.<br />