تحلیل حکایت دیدار موسی و ابلیس در عقبة طور در متون عرفانی

Abstract

حکایت ملاقات موسی و ابلیس در عقبة طور یکی از حکایات متون صوفیانه است که حلاج برای نخستین بار آن را در کتاب شورانگیز طواسین آورده است و پس از او عارفان بنام ایرانی این حکایت را در آثار خویش آورده و از آن برای اثبات تعالیم و آموزه­های متعالی خویش بهره جسته­اند. این حکایت که دربردارندة بسیاری از آموزه­ها و تفکرات عارفان مدافع ابلیس است، از جهات گوناگون می­تواند مورد نقد و تحلیل قرار بگیرد. این نوشتار ضمن نقل این حکایت و بیان وجوه افتراق و شباهت آنها به ماهیت اسطوره­ای این داستان و تفسیر لایه­های متفاوت آن از دیدگاه­های گوناگون می­پردازد. از جمله این موارد قدرت تأویل این حکایت از دیدگاه هرمنوتیک، بحث اضداد در آموزه­های حلاجی، اثبات نگاه عاشقانة صوفیان و تسری این نگاه به همۀ پدیده­های هستی و به خصوص وجه عبرت­آموزی و پندپذیری از ماجرای ابلیس است.