جریان شناسی علمی تفسیر قرآن در شبه قاره با تمرکز بر مهاجران قرآن‌پژوه ایرانی /محسن محمدی

Abstract

یکی از مهم­ترین مسائل در تاریخ فرهنگی شبه قاره،‌ مهاجرت اندیشمندان ایرانی به آن دیار است که آثار و برکات علمی و فرهنگی زیادی را در بر داشته است. در این بین مفسّران ایرانی در رشد علمی جریان تفسیر در شبه قاره موثر بودند. به طور کلی مراحل تفسیر در شبه قاره را به سه بخش قابل تحلیل است: 1. مرحله‌ی تکوین (قرن 1-6 ه.ق) که تفسیر قرآن‌کریم در قالب ترجمه و سپس متون حدیثی و عرفانی ارائه می­شود و منابع مستقلی به تفسیر قرآن اختصاص نمی­یابد، 2. مرحله‌ی توسعه تفسیر (قرن 7-12 ه.ق) که کتب تفسیری از منابع روایی مستقل می­شود، ‌3. مرحله‌ی تجدد و نوگرایی که بعد از گورکانیان و با آغاز دوران استعمار انگلستان آغاز می­شود. حضور مفسران ایرانی در مرحله‌ی دوم تفسیر شبه قاره آثار فراوانی داشت: هدایت­گری در نظام سیاسی، تصدی مناصب حکومتی، تبلیغ دینی، اصلاح­گری اجتماعی، تقویت روابط مردم و حاکمان از مهم­ترین آثار سیاسی-اجتماعی این حضور بود. در بخش علمی-فرهنگی نیز مفسران ایرانی در شبه قاره موثر بودند که پرورش شخصیت­های علمی، تأسیس مراکز علمی، نشر آثار علمی و تقویت زبان فارسی از جمله‌ی آن‌هاست.