نقدهای ملاصدرا بر تقریر ابن‌سینا از برهان امکان و وجوب

Abstract

برای اثبات وجود خداوند، براهین مختلفی ارائه شده است. یکی از مشهورترین این براهین، برهان وجوب و امکان است که نخستین‌بار توسط ابن‌سینا تقریر شده است. بعد از او، متفکران اسلامی و غربی تقریرهای متفاوتی از این برهان به‌دست داده‌اند. در جهان اسلام، بعضی متفکران، از جمله غزالی، ابن‌رشد و ملاصدرا و در جهان غرب، کسانی مثل سوی هیوم و راسل از این برهان انتقاد کرده‌اند. ملاصدرا به‌طور مستقیم و غیر مستقیم، چندین نقد بر تقریر ابن‌سینا از برهان امکان و وجوب وارد کرده است، از جمله: نادرستی ویژگی برهان، استفاده از دور و تسلسل در آن، استفاده از وجود اعتباری به‌جای وجود حقیقی و بروز مغالطة ترکیب. بررسی این نقدها حکایت از عدم کارایی آنها دارد. این نوشتار، به‌شیوة تحلیلی‌ـ‌نقدی، درصدد تبیین درستی یا نادرستی نقدهای ملاصدرا بر برهان وجوب و امکان است.