الزامات نظریه‌پردازی در عرصه‌های جدید اجتماعی با تأکید بر دیدگاه آیت‌الله اعرافی

Abstract

رشد و گسترش علوم انسانی اسلامی در گرو روش‌شناسی‌های دقیق و ارائه راهکارهای علمی متناسب در عرصه‌هایی است که نماد فرهنگ و تمدن اسلامی به‌شمار می‌روند. عرصه‌هایی از قبیل الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و سبک زندگی اسلامی به‌دلیل شمول و کلیت‌شان همه عرصه‌های علوم انسانی را دربر می‌گیرند و اهتمام به روش‌شناسی و نظریه‌پردازی در این دو عرصه نقطه ثقل تحوّل در علوم انسانی به‌شمار می‌رود. علوم انسانی هم‌چنان که پیشران توسعه در مغرب زمین به‌شمار می‌رود، عنصری تعیین‌کننده در تحقق الگوی اسلامی پیشرفت و نیز سبک زندگی اسلامی در جهان اسلام تلقی می‌شود. تغییر مسیر علوم انسانی از رویکردهای غربی به سمت‌وسوی مسائل اسلامی و حتّی بومی، استلزاماتی دارد که در این مقاله مورد توجّه قرار می‌گیرد. بدین‌ترتیب با بهره‌گیری از ظرفیت «روش مقایسه‌ای متوازن پیوسته»، در پاسخ به این پرسش که از نگاه اسلامی، نظریه‌پردازی در عرصه‌های جدید دارای چه استلزاماتی است، دیدگاه نظری و روش‌شناسانه آیت‌الله اعرافی درباره استلزامات ورود به عرصه‌های جدید برجسته می‌شود. آیت‌الله اعرافی به‌عنوان یک فقیه، از نقطه‌نظر روش‌شناختی، توجّه به 5 مقوله مهم را برای تحقق سبک زندگی اسلامی و نیز پیشرفت(به‌عنوان دو نمونه از عرصه‌های پژوهشی نو) ضروری می‌دانند که عبارتند از: فلسفه، اخلاق، فقه(ورود مصداقی یا ارائه قواعد عام)،‌ امتداد قواعد عام فقهی و بهره‌گیری از علوم تخصصی و کاربردی روز(معرفت بشری) با هدف الگوسازی‌های عینی و عملی. این الگوی روش‌شناختی دارای سه سطح (فلسفه، اخلاق و فقه) است که در این‌میان، فقه از جایگاه محوری برخوردار است و از همین منظر(سطوح) قابل مقایسه با برخی الگوهای ارائه شده از سوی برخی متفکران اسلامی و غیر اسلامی در این زمینه است.