راهبردهای نظارت همگانی در مدیریت سیاسی جامعة دین‌بنیان

Abstract

از صدر اسلام تاکنون، برخی اندیشمندان بر این بوده‌اند که امر به معروف و نهی از منکر، وظیفه‌ای فردی است و مانند بسیاری تکالیف و احکام الهی، بر فرد مسلمان واجدالشرایط واجب است. در این دیدگاه، شرایط و مقتضیات زمان و مکان، کمتر مؤثّر است و حکومت دینی و اسلامی وظیفة خاصی ندارد. دیدگاه دیگر، امر به معروف و نهی از منکر را افزون بر وظیفه فردی، موضوعی اجتماعی و حکومتی می‌داند. بر مبنای نگرش دوم، توسعة فرهنگ شریعت‌مدار و ایجاد زمینه‌ها و بسترهای گسترش آن، فراهم آوردن سازو‌کار مناسب و بسیاری دیگر از مؤلفه‌های مدیریت سیاسی خرد و کلان، در نظام دین‌بنیان مطرح می‌گردد. یکی از خرده‌نظام‌های مهم که باید در طراحی هر سیستم، مد نظر قرار ‌‌گیرد، نظام، پایش و نظارت بوده، اساسا شکل‌گیری، ثبات، تداوم و پویایی هر نظامی، به آن وابسته است. این مقاله، در صدد است که به موجب حدیث شریف، امر به معروف و نهی از منکر را یک نظام نظارت همگانی در مدیریت جامعة دین‌بنیان معرفی نماید که رسالت اجرای شرایع الهی و ایجاد جامعه و حکومت اسلامی و تضمین تحقق اهداف آن را بر عهده دارد. با چنین پیش‌فرضی، نمونه‌ای را از مجموعه آرای فقهی و نظریه‌های اندیشمندان اسلامی می‌پیماییم، و در پایان، با رویکردی استراتژیک از «است»‌های توصیفی حاصل شده از آن، «باید»‌های تجویزی و سپس راهبردهای نظارت همگانی را در نظام اسلامی به دست می‌آوریم.