تحلیل نظام روایی کنشی و تنشی در حکایتی از بوستان سعدی با رویکرد نشانه ـ ‌معناشناختی

Abstract

سعدی در طرح کتاب <em>بوستان</em> برای بیان اندیشه­های خود از حکایت­پردازی استفاده کرده­ است؛ از این ­رو این کتاب در میان آثار او، از منظر داستان­نویسی در جایگاه ویژه­ای قرار دارد. در این اثر، حکایاتی با ساختار و محتوایی نظام­مند و پویا وجود دارد که با نظریه‌های ساختارگرایی و حتی پساساختارگرایی روایی معاصر قابل انطباق هستند. یکی از آن­ها حکایت «در تدبیر و تأخیر در سیاست» از باب اوّل است. این حکایت از منظر شخصیت­ها، کنشگرها، کنش­ها، خویشکاری‌­ها، ارزش­ها، تنش­ها، انگیزش‌ها و حرکت‌ها حائز اهمیت است. این ویژگی­ها ساختار حکایت را در ارتباط با گفتمان­های کنشی و تنشی قرار می­دهد که از دیدگاه نشانه ـ معناشناختی قابل تبیین است. در نشانه ـ معناشناسی، تعامل میان حوزۀ بیان و محتوا، بازی آزاد میان دال و مدلول و تعامل میان راوی و مخاطب از طریق واسطه­هایی همچون گفتمان­های عاطفی، زیبایی­شناختی و ادراکی ـ حسی مورد بررسی قرار می­گیرد. در پژوهش حاضر، به‌شیوة توصیفی ـ تحلیلی، ضمن تبیین و بازشناسی روایت حکایت مذکور، نظام کنشی و تنشی این حکایت با رویکرد نشانه ـ معناشناختی بررسی می­شود تا به این پرسش پاسخ داده شود که چگونه از درون نظام صرف تقابلی، نظامی تنشی و درهم­تنیده زاییده می­شود که بر روابطی طیفی و درجه­ای مبتنی است و ویژگی پدیداری و هستی­شناختی دارد. درواقع هدف اصلی مقالۀ حاضر تبیین چگونگی شکل­گیری نظامی تنشی و ارزشی در درون نظام تقابلی و کنشی و در سایۀ فرایندهای ادراکی ـ حسی، عاطفی، تعاملی و هستی­شناختی برپایۀ حکایت مزبور است.