تحلیل روایت‌شناختی نگارة‌ «بر تخت نشستن اسکندر» در شاهنامة بزرگ ایلخانی برپایة الگوی نشانه‌شناسی اجتماعی تصویر

Abstract

نام و تصویر اسکندر از پرتکرارترین درون‌مایه‌های مطرح‌‌شده در ادبیات فارسی و هنر ایرانی از دوران ساسانیان به‌بعد است. در برگ‌های بازمانده از <em>شاهنامة بزرگ ایلخانی</em> موسوم به «دموت» نیز روایت‌هایی از زندگی اسکندر در دوازده نگاره دیده می‌شود. در این پژوهش، با پرداختن به تحلیل نگارة «بر تخت نشستن اسکندر» ‌کوشش می‌شود دگرسانی میان متن تصویری نگاره با متن ادبی <em>شاهنامه</em> پی‌جویی و نشانه‌های درون‌متنی و معانی پنهان آن‌‌ها آشکار شود. با یافتن مرزهای این دگرسانی می‌توان دریافت که نگارگر تا کجا به متن <em>شاهنامه</em> وفادار مانده و تا چه اندازه درپی دستیابی به دلالت‌های معنایی و احیای گفتمان دیداری خاص خود و یا دوران تاریخی خویش بوده است. مقالة حاضر پژوهشی روایت‌شناختی برپایة نگرش نشانه ـ معناشناسی روایی است که با هدف خوانش سویه‌های اجتماعی نشانه‌های تصویری، از الگوی نشانه‌شناسی اجتماعی کرس و ون ‌لیوون استفاده شده است. در الگوی نشانه‌شناسی اجتماعی، نه‌‌تنها بررسی خطوط، رنگ‌ها و حرکت نور و آفرینش حجم‌ها درجهت بالندگی و تفسیر دلالت‌های معنایی به‌کار گرفته می‌شوند، بلکه به اثرات و جریان‌های خارج از تصویر مانند بافت فرهنگی، مذهبی، سیاسی و اجتماعی دوران آفرینش اثر نیز پرداخته می‌شود. بر این اساس، پژوهش حاضر وجود دگرسانی میان متن تصویری با متن ادبی را در نگارة «بر تخت نشستن اسکندر»، به‌‌مثابة تلاش هنرمند برای استقلال در خلق نگاره و تبدیل اثر هنری به بازنمودی از افکار زمانة خویشتن می‌داند.