چرایی ظهور دیپلماسی نوین در بستر متحول نظام جهانی

Abstract

طی دهه­های اخیر به تبع وقوع گذار از نظم وستفالیایی به نظم پساوستفالیایی در نظام جهانی، بسیاری از قواعد، اصول و رویه­های حاکم بر تعاملات کنشگران دستخوش دگرگونی­های شگرفی شده و دیپلماسی نیز به عنوان یکی از مهم­ترین نهادهای روابط بین­الملل از تأثیر این دگرگونی­ها مصون نمانده است. به طوری که در واکنش به تحولات محیط جهانی شده، دیپلماسی نوینبا اَشکال مختلفی همچون دیپلماسی رسانه­ای، دیپلماسی مجازی، دیپلماسی مسیر دو و دیپلماسی عمومی ظهور یافته است. در این میان، فهم دلایل ظهور دیپلماسی نوین اهمیت بسیاری دارد و بی­تردید می­تواند در تعیین مسیر حرکت سیاست خارجی دولت­ها به اقتضای تحولات صورت گرفته تأثیرگذار باشد. مقاله حاضر با همین دغدغه به مطالعه چرایی ظهور دیپلماسی نوین در بستر متحول نظام جهانی پرداخته است (سؤال اصلی). نگارنده در مقام علت­کاوی، سه عاملِ کاهش نقش بلامنازع و تضعیف حاکمیت دولت­های ملی متعاقب رشد فزاینده کنشگران غیردولتی، وقوع پیشرفت­های شگرف در حوزه فناوری­های ارتباطات و اطلاعات و نیز افزایش چشمگیر وزن و جایگاه افکار عمومی را شناسایی کرده و به بررسی نحوه اثرگذاری هر یک بر فرایند اجرای دیپلماسی پرداخته­ است (فرضیه). نتایج این بررسی می­تواند رهنمودهایی را برای جهت­دهی سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در اختیار تصمیم­سازان قرار دهد که مهم­ترین آن بسنده نکردن به دیپلماسی رسمی دولت­محور و فعالیت موازی در چهار گونه دیپلماسی رسانه­ای، عمومی، مجازی و مسیر دو است.