سنگ نگاری، زمین شیمی و تاریخچه دیاژنتیکی بخش دولومیتی سفیدار (تریاس بالایی) در منطقه فارس، جنوب ایران

Abstract

بخش دولومیتی سفیدار یکی از واحدهای سنگ­چینه­ای تریاس (نورین) حوضه زاگرس است که در نواحی محدودی از جنوب ایران رخنمون دارد. این بخش شامل دولومیت­های متوسط تا ستبر لایه قهوه­ای رنگ است که به صورت یک لایه راهنما در انتهای توالی رسوبی سازندهای خانه­کت (کربنات­های زاگرس بلند) و دشتک (رخساره کربناته­-­تبخیری زاگرس چین­خورده) حـضور دارد. در ایـن تـحقیق کانی­شناسی، زمین­شیمی و تاریخچه تغییرات دیاژنتیکی رخنمون­های دولومیت سفیدار منطقه فارس در تاقدیس خانه­کت به ستبرای حدود 20 متر و کوه سورمه به ستبرای 30 متر مورد مطالعه و مقایسه قرار گرفته است. داده­های حاصل از بررسی مقاطع نازک، مقادیر عناصر مختلف و ایزوتوپ­های پایدار اکسیژن و کربن از پیچیدگی مراحل تشکیل این واحد دولومیتی حکایت می­کنند که از سه نوع دولومیت میکروکریستالین، متوسط بلور و زین­اسبی تشکیل شده است. در مرحله نخست، دولومیت­های ریز بلور در سبخای یک پلاتفرم اپی­ریک متأثر از تبخیر و تغلیظ شورابه­ها، در دمای نزدیک به سطح زمین (25 تا 35 درجه سانتی­گراد) به وجود آمدند. افزایش اندازه و استوکیومتری و تغییرات ژئوشیمی در دولومیت­های متوسط و درشت بلور گویای نقش فرایندهای دیاژنتیکی مرتبط با دفن از جمله تجدید تبلور در تشکیل آن­ها است. دولومیت­های اخیر محصول تغییرات دیاژنتیکی در اعماق 1 تا 3 کیلومتری درون زمین و در دمای 54 تا 108 درجه سانتی­گراد هستند. تفاوت قابل­توجه مقادیر بعضی عناصر فرعی دولومیت سفیدار از جمله کاهش آهن و منگنز و افزایش استرانسیم در نمونه­های بُرش خانه­کت می­تواند به جهت جریان سیالات دولومیت­ساز به سمت شمال منطقه مربوط باشد. گسل­های عمده منطقه از جمله پیشانی کوهستان و زاگرس بلند ضمن کنترل هندسه حوضه رسوبی، نقش اساسی در تعیین جهت جریان و مسیر انتقال سیالات دولومیت­ساز داشته­اند. با وجود تفاوت قابل­توجه رخساره­ها و توالی رسوبی تریاس در زیرپهنه­های مختلف زاگرس، دولومیت سفیدار با رخساره سنگی مشابه و گسترش جغرافیایی زیاد در این مناطق تا خلیج فارس و شمال عربستان شناخته شده است. این موضوع حاکی از تغییرات مهمی در زمین­شناسی فلات قاره جنوب اقیانوس نئوتتیس، به خصوص پیوستگی حوضه و حاکم شدن شرایط رسوبی یکسان در مناطق دو سوی گسل زاگرس بلند در اواسط تریاس پسین است.