تحلیل اثربخشی تشکل‌های محلی بر توسعه کالبدی – فضایی نواحی روستایی کوهستانی – جنگلی شهرستان بابل

Abstract

کارشناسان توسعه با بررسی نقش­آفرینی دولت، بازار و جامعه مدنی در جریان توسعه، نقش دولت و بازار را در بسیاری از موارد ناموفق دانسته و نوبت را به جامعه مدنی داده­اند تا نقش مردم و نهادهای محلی در توسعه آزموده شود. از این­رو، تقویت سازمان­ها و تشکل­های اجتماع­محور در تحقق توسعه مشارکتی مهم تلقی شده است. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف شناخت ابعاد اثربخشی انجمن­های اعتبار و پس­انداز بر توسعه فضایی – کالبدیِ سکونتگاه­های روستایی، 30 نفر از اعضای این انجمن­ها را به شیوه گلوله برفی انتخاب و در طی مصاحبه نیمه­ساختاریافته و مشاهده مستقیم داده­های مورد نظر را گردآوری نموده است و آنها را به شیوۀ تحلیل محتوای کیفی با رویکرد استقرائی تجزیه و تحلیل شده­اند. داده­های تحقیق شامل متن مصاحبه­ها، به صورت واحدهای معنی تقسیم و سپس با فشرده­سازی خلاصه شده­اند. در نهایت با شیوۀ استقرائی طبقات فرعی استخراج و مضمون­های اصلی از آنها انتزاع شده­اند. تحلیل یافته­ها نشان می­دهد که انجمن­ها از منظر کالبدی بر سرمایه­های فیزیکی (مسکن، ارتباطات، تأسیسات روستایی) و سرمایه­های طبیعی (حفظ محیط­زیست، منابع آب، تنوع دام، مالکیت اراضی) سکونتگاه­های روستایی و از منظر فضایی بر جریان آگاهی، جمعیت و پول سکونتگاه­های روستایی تأثیرگذار بوده است. در مجموع نتایج نشان می­دهد که این انجمن­ها هرچند ماهیتاً یک تشکل اجتماعی – اقتصادی­اند؛ اما نمی­توان از وجه فضایی – کالبدی آنها غافل بود. به نظر می­رسد در صورت توانمندسازی­ این انجمن­ها و استفاده از آنها حل مشکلات روستاها مفیدتر و سریع­تر قابل حصول خواهد بود. همچنین، به پژوهشگران علاقه­مند به مطالعه چنین تشکل­هایی پیشنهاد می­گردد با توجه ماهیت بومی و نداشتن (یا حداقل کم) مشابه­های بیرونی اتخاذ رویکرد کیفی می­تواند در این مسیر نتایج مفیدتری را در پی داشته باشد.