از حکمت اسلامی تا حکمت هنر اسلامی؛ پژوهشی در باب الگوی جذابیت در پیام‌رسانی هنری ـ دینی

Abstract

مسئلۀ «جذابیت» در هر فرایند ارتباطی یکی از نخستین دغدغه‌های دوسوی ارتباط یعنی فرستنده و گیرندۀ پیام است؛ پیامی که واجد جذابیت باشد تضمین‌کنندۀ استمرار ارتباط و شکل‌گیری ارتباطی اثرگذار خواهد بود. هر دینی مبتنی بر مبانی اندیشه‌ایِ خود نظام ارتباطی خاصی را برگزیده که به تبع آن، شیوه‌ها و اهداف خاص در انتقال پیام تعیین می‌شود. لذا، ماهیت و الگوی جذابیت در پیام‌رسانی در هر نظام ارتباطی متفاوت و بسته به مبانی اندیشه‌ای آن قابل تبیین است. این امر به‌مثابه موضوع جذابیت گامی پایه‌ای و نخستین در حل مسئلۀ جذابیت خواهد بود. در مقالۀ حاضر تلاش شده تا به مدد روش تحلیلی - توصیفی و با گزینش مبنای حکمت اسلامی، در گام نخست، ماهیت جذابیت تبیین گردد و در بخش دوم، مبانی هنر دینی در قالب عناصر و روابط الگوی جذابیت مبتنی بر حکمت اسلامی و حکمت هنر اسلامی بازسازی شده است. هنرمند، اثر هنری و مخاطب سه عنصر محوری این الگو هستند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که ماهیت جذابیت وصول به زیبایی و ادراک آن است و، لذا، امری متغیر و با مراتب متفاوت است. به طور خاص، در پیام‌رسانی هنری ـ دینی به میزانی که هنرمند بتواند مراتب بالاتری از زیبایی را در قالب امر محسوس به نمایش بگذارد اثرش از جذابیت بیشتری برخوردار خواهد بود. متقابلاً مخاطب نیز به نسبت سعۀ وجودی خود به میزانی که بتواند زیبایی حاصل از اثر هنری را ادراک کند از لذت بیشتری برخوردار است و به تبع، پیام برای او جذاب خواهد بود. در این میان، نوع مدینه - اعم از فاضله یا غیرفاضله - یکی از علل مهم زمینه‌ساز در چگونگی و نوع خلق اثر هنری و ادراک آن است.